Elif Erdoğan’ın ‘Dokuzdan Küpe Çiçeği’ isimli hikaye kitabı Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlandı. Küçürek hikayelerin ve şiire yaklaşan öyküsel metinlerin yer aldığı, biçim özellikleriyle ön plana çıkan kitap gündelik hayata dair ince dikkatler üzerine kuruluyken çağdaş vaktin alıp götürdüklerine, yani bir yitim üzerine şurası.

Elif Erdoğan

1989 yılında doğan Elif Erdoğan, Varlık, kitap-lık, Hikaye Gazetesi üzere pek çok mecrada yayımladığı hikayelerle tanınmakta. ‘Dokuzdan Küpe Çiçeği’ isimli hikaye evrakı ise 2018 yılında Yaşar Nabi Nayır Gençlik Ödülleri’nde dikkate bedel bulundu. ‘Dokuzdan Küpe Çiçeği’, yüz dört sayfalık küçük hacimli bir kitap lakin içerisinde onlarca hikaye barındırıyor. Bu hikayelerin birçoğu küçürek hikaye türündeyken kimileri öyküsel metinlerden oluşmakta, bazıları ise şiire göz kırpıyor, kimileri da tek cümlelik anlatılardan meydana gelmekte.

Hem dünya edebiyatı hem de Türkçe edebiyat küçürek hikayeyle tam manasıyla 20. yüzyılda tanışmıştır. İngilizcede ekseriyetle “flash fiction” olarak tanımlanan bu cins, Türkçede birincinin Fransızcadan çeviri yoluyla minimal hikaye, akabinde “küçürek öykü” olarak isimlendirilmiştir. Dünya edebiyatında Franz Kafka, Julio Cortázar, Max Jacob, Eduardo Galeano üzere isimler bu tıpta ön plana çıkarken Türk edebiyatında ise Necati Tosuner, Ferit Edgü, Hulki Altunç üzere isimler zikredilebilir. Tıbbın temsilcileri çoğaltılabilir ancak asıl olan küçürek hikayenin yapısıdır. Küçürek hikaye, çoklukla 500 söz civarında olup şiirle göbek bağı her daim sorgulanmıştır. Öte yandan kurgulanabilirlik açısından düzyazıdan fazla şiire yakın görenler de vardır. Hikayenin uzunluğu mu bu kadardır yoksa hikayeyi kısa tutmak muharrir tarafından evvelden alınmış bir karar mıdır? Küçürek hikayeyi nasıl ve hangi tıbbın altına konumlandırabileceğimiz yahut onun müstakil bir tıp olup olmadığı tartışmalı bahisler olsa da bu çeşidin kalbinde vuruculuğun yattığı ortadadır. Vuruculuğun yakalanması için de çoklukla çarpıcı sonlara ve şiirsel ögelere başvurulur. Çarpıcı bir sona sahip olmayan veya tekrarlardan, ses benzerliklerinden, kısaca bir çeşit iç ritimden azade bir küçürek hikayeye pek az rastlanır. Bu minvalde ‘Dokuzdan Küpe Çiçeği’nin her iki teknikten de faydalandığını belirtelim. Mesela, “Kırk yıl sonra bir akıl hastanesinde buluşmak üzere anlaştık” cümlesiyle başlayan Mecnun isimli metin “Hikâyelerimizi belirlemiştik. Ben bir yaprağa âşık olduğumu söyleyip duracaktım, o da bir karıncaya” diye devam eder. Hikayenin sonunda yaprağa âşık olan kahraman akıl hastanesine girer ve kelam verdiği dostunu görür. Okur, iki dostun kavuşmasını beklerken öteki kahraman bir karıncanın peşinden ayrılmadığı için dostuna kayıtsız kalır. Birtakım öykülerse Türkçe yazında tahminen de küçürek hikayenin birinci nüveleri olarak kabul edilmesi gereken mesel biçimindedir, Tel Tel hikayesi mesela:

Dokuzdan Küpe Çiçeği, Elif Erdoğan, 104 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2021.

“Bir uygunluk eylemeden ölme, der nenem.

Bir sırıktan başkasına tel geriver de kuşlar söyleşsin üstünde.”

Görüldüğü üzere iki cümlelik bir metin olmasına rağmen vurucu bir metin olup okurun zihninde bir çağrışım yaratır. Vuruculuğu anlık olsa da çağrıştırdığı imajlar açısından okuru muharrir güder. Diğer deyişle, şiirin tesirini verir lakin şiir değildir. Gerçekten, kitaptaki bütün hikayelere bakıldığında aslında birtakım ortak temalara rastlanabilir. Bunlar, köy, kasaba, mahalle hayatı, nostalji, depresyon ve çağdaş vaktin birey üzerindeki yıkıcılığı üzere temalardır. Öte yandan çağdaş vakte dair anahtar kavramları iyi irdelemiş bir muharrir vardır okurun karşısında. Yeninin karşısına eskiyi koymaktan çekinmez Erdoğan. Bunu yaparken bazen tablet, çamaşır makinası üzere çağdaş vakit objelerinden faydalanır: Böylelikle saklambaç, körebe, istop üzere çocuk oyunlarının yitişine veyahut ırmakta çamaşır yıkamanın bitişine yalnızca sözlerin yardımıyla dikkat çeker. Okur, kül, sabun, yağ, tokaç üzere objelerden hareketle teknoloji karşısında pozisyon almaz ama yitirdiklerini, kısaca daha insancıl, daha pastoral bir hayatı anımsar. Aslında metinlerin birçoğunda tabiata ilişkin ögeler ön plandadır, çiçekler, kediler, köpekler üzere ögeler ile insanın ayağını toprağa basması üzere doğacıl aksiyonlar birden fazla hikayede karşımıza çıktığından kitabın bir yitimi vurguladığını söylemek yanlış olmaz, diye düşünüyorum. Bazen de sloganlardan, afişlerden, reklam metinlerinden faydalanılır. Lakin bu sefer depresyon, buhran, dert satılmaktadır. Reklam isimli hikaye şöyledir:

“Şehrin göbeğinde, yerli üretim plazalarda yetiştirilen, şahsen kentin gerilimiyle yoğrulmuş, trafikte marine edilmiş, döner sandalyeli organik depresyon hiç bu kadar ucuz olmamıştı. Üstelik artık otuz günde teslimat ve taban fiyat garantisiyle. Çabucak arayın.”

Müellif, çağdaş hayatın içerisinden anahtar sözleri ihtimamla seçmiş, bunları yeniden bu hayata dair sözcelerle harmanlamış bir metin kurarak ironiye başvurmuştur. Bu bağlamda şiir üzere çağrıştırır lakin şiir bir ağacın her budaktan uzaması üzere çağrıştırırken küçürek hikaye bir kolun budaklanmasına benzetilebilir. Öte yandan muharrir cinsin bütün imkânlarını zorluyor üzeredir. Üstte bahsedilen şiirsel ögeler “çoğullanmak” üzere aksiyonların yer alışıyla sözdiziminin bozulmasına kadar varmaktadır bazen. Bazen de oyunbaz metinler bizi bekler: Bunlar dipnotlar, vurgular, harfleri sayfaya saçılmış sözler, devrik cümleler, kurgu oyunları formunda karşımızda olup bir uzam olarak düşünülebilecek sayfayla, öteki bir deyişle görselle de bütünleşerek bir kompozisyona denk düşer.

Özetlemek gerekirse metne hizmet eden birçok teknik kullanan ve ağır teknik kullanımına karşın metinlerin şiirsel yapısını bozmayan alışılagelmedik bir üslubu vardır Erdoğan’ın. Çabuk bir biçimde okunabilecek olmasına rağmen kitabın tadına ulaşmak için yavaş yavaş okunması kanaatindeyim. Buna dair bir örnek vermek gerekirse:

“Çerçeveler toplardı, eski, yıpranmış çerçeveler, plastik, metal ya da tahta olanlar. O çerçevelere uygun fotoğraflar çekerdi. Kendi tabiriyle kıssalara bir son yazardı. Biz pek anlamıyorduk lakin boş çerçeveler gördüğünde açık kalmış yaralar, yarım kalmış öyküler anlıyordu o. Evvel meskenin bir duvarı, sonra bir odası derken bütün konut çerçevelerle doldu bu türlü böyle.”(1)

1. Çerçeve isimli hikayeden.

Gazete Duvar