Paul Rosenberg

İster ‘sahte haberler’, isterse komplo teorileri ya da düpedüz palavralar olsun, politik yanlış bilgilendirme, siyasete en meraklı olan insanlara yönelik çok sayıda 20. yüzyıl propagandası örneği bulunsa da çoğunlukla toplumsal cehalete atfedilir. Edward S. Herman ve Noam Chomsky’nin ortaklaşa yazdığı ‘Üretim Onayı’ [Manufacturing Consent] üzere kitaplar, 1991’de gerçekleşen birinci Körfez Savaşı’nın medyada kendine nasıl yer bulduğuyla ilgili unutulmaz bir kelam olan “ne kadar çok izlerseniz, o kadar az şey bilirsiniz” ile bu fikre meydan okumaya başladı. Toplumsal medya çağında bilimsel açıklamalar, Paul Simon’ın ‘The Boxer’ isimli müziğinden bir satırla betimlenebilecek “motive edilmiş [harekete geçirilmiş] akıl yürütme” tartışmalarına kaydı: “Bir insan duymak istediğini duyar ve gerisini hiçe sayar.”

Ne var ki cehalet perspektifi üzerimizde derin bir tesir yaratıyor; zira gerçeği takip etmek için harekete geçtiğimiz Aydınlanma kanısına hitap ediyor. Bizler “düşünen hayvanlarız”, değil mi? Bu sözdeki vurucu kısım ‘hayvan’ olabilir. Beşerler evrimsel bir geçmişe sahiptir ve aldatma, hayvan dünyasında evrimsel avantajlar sağladığı için yaygın görülür. İnsanların çok toplumsal yaratıklar olması haricinde, birbirimizden o kadar da farklı olmadığımıza inanmak için sağlam bir neden var. Atalar ve evrim bağlamında, başarılı bir toplumsal kümenin modülü olmak, besin ve su kadar kıymetliydi. Hâl böyleyken, beşerler ortasındaki aldatma, küme çatışmalarından ötürü evrimleşti. Bu fikir, Danimarkalı siyaset bilimciler Michael Bang Petersen ve Mathias Osmundsen ve Amerikalı antropolog John Tooby’nin “Çatışmanın Evrimsel Psikolojisi ve Palavranın İşlevleri” isimli yeni bir makalenin tezini oluşturuyor.

Makale, “motive edilmiş akıl yürütmenin” bakış açısı ile uyumlu olsa da, odaklandığı nokta, yanlış bilgiyi tekrar ve tekrar üreten ruhsal düzeneklerden daha derinlere iniyor. Araştırmacılar, bu düzeneklerin fonksiyonlarını açıklığa kavuşturmaya, yani neden birinci etapta evrimleştikleri sorusuna bir karşılık bulmaya çalışıyorlar. Petersen’le üç yıl evvel, Twitter’da, “Bir ‘Kaosa Duyulan İhtiyaç’ ve İleri Demokrasilerde Düşmanca Siyasi Söylentilerin Paylaşılması” başlığını taşıyan daha eski bir makalesiyle ilgili söyleşi yaptım: “Birçok statü takıntılı lakin marjinalleştirilmiş birey ‘Kaosa Duyulan İhtiyacı’ yaşıyor ve ‘dünyanın yanışını seyretmek’ istiyor.” Bu makale, üretken yanlış bilgi yayıcılarına ve bunu neden yaptıklarına ait çok değerli bilgiler verdi. Öte yandan, bu ferdî açıklama, var olan kıssanın sadece bir kesimiydi. Bu yeni makale, alelade palavraların yayılmasında rol oynayan evrimsel temelleri ve toplumsal süreçleri aydınlatmayı hedefliyor. Bu nedenle, Petersen ile her vakit olduğu üzere açık ve uzun olmak üzere hazırlanan uzun bir söyleşi daha yaptım.

Son on yılda, siyasal alandaki yanlış bilgilerin yahut “politik söylentilerin” yayılmasını, bazılarının isimlendirdiği üzere, cehaletten çok “motive edilmiş akıl yürütmenin” bir sonucu üzere görmek daha yaygın bir hale geldi. Ne var ki yeni makaleniz, bu motive edilmiş akıl yürütmenin gerisinde yatan toplumsal fonksiyonların geniş bir evrimsel hesabını ortaya koyuyor. Yazmanıza neyin sebep olduğunu ve hangi hedefle yola çıktığınızı anlatır mısınız?

Bu araştırmadaki en değerli gayelerimizden bir tanesi, insanların, neden oburlarının inandığı şeylerin baştan sona garip olduğuna inandıklarını anlamaya çalışmaktı. Bence bu sorunun geçtiğimiz birkaç on yılda, bilhassa de toplumsal medyanın ortaya çıkmasıyla daha fazla ehemmiyet kazandığı herkes için kesin bir durum. Göründüğü kadarıyla, bunun üzere -başka insanların açık biçimde kusurlu olduğunu söz edeceği bilgi ve içeriğe meyilli- inanç sistemleri, daha da yaygınlaşıyor. Mesela 6 Ocak günü Senato Binası’na yönelik atakta gördüğümüz üzere, bu olgu kimi vakit ziyadesiyle korkutucu sonuçlar üretebiliyor.

Velhasıl, anlamaya çalıştığımız şey, insanların neden yanlış olması gereken şeylere inandıkları. Alışılmış telaffuz, “Şayet yanlış şeylere inanıyorsanız, aptal olmalısınız. Olan biteni anlamak için gerçek bir gayret sarf etmediğiniz için olmalı” der. Buna rağmen, son birkaç on yıl içerisinde, vaziyetin bu türlü olmadığını ortaya koyan daha fazla araştırma birikti. İşin aslı, yanlış bilginin yayılmasından sorumlu olan beşerler siyaset hakkında en hudutlu bilgiye sahip olanlar değil. Onlar, aslında siyasetle ilgili pek çok şeyin farkındalar. Bu bağlamda, bilgi, insanların yanlış olan şeylere inanmasına karşı bir müdafaa sağlamıyor.

Bizim yapmaya çalıştığımız şey, “Tamam, şayet beşerler bilgisiz oldukları için değilse, o vakit nedir?” diye sormak. Bunu anlayabilmek için evrimsel psikolojinin çerçevesini kullanıyoruz, temelde şunu anlamaya çabalıyoruz: Yanlış bilgiye inanmak konusunda ahenk sağlamayı imkanlı kılan bir şey olabilir mi? Bu öge bir formda fonksiyonel olabilir mi? Bir kaza olmaktan fazla, yanlış bilgiye inanma ve yayma davranışı aslında bilerek mi yapılıyor?

İnsanın evrimini tartışmadan evvel, insan harici hayvanlardan oluşan bir kısmınız mevcut. Hayvanların dünyasında yaşanan aldatma ve çatışmalardan neler öğrenebiliriz?

Şahsen, hayvanların dünyasına bakmak noktasında bunun önemli bir basamak olduğunu düşünüyorum; zira birçok insan hayvanların sergiledikleri davranışların biyolojik evrimin eserleri olduğunu ve bir çeşit evrimsel avantaj sağladığını tabir eder. Ve hayvanlarda şahit olduğumuz şey, bir çatışmaya girdiklerinde etrafa ebediyen yanlış bilgi yaydıklarıdır.

Bir çeşit açık örnek, hayvanların diğer hayvanlarla bir çatışmaya girdikleri vakit kendilerini olduklarından daha büyük göstermeye çalışmaları. Bu, elbette, öteki hayvanlara kendisiyle uğraşmamaları gerektiğine ve şayet hakikaten de bir hengameye girerlerse kazanacağına dair bir işaret göndermektir. Hasılı, hayvanlar çatışma durumlarında yanlış sinyaller vermek yoluyla bir üstünlük elde etmeye çalışıyorlar.

Pekala insanlara baktığımızda bu nasıl değişiyor ya da değişmiyor?

Öncelikle, insanların yapmasını beklememiz gereken şey de budur; şayet kendilerine avantaj sağlayan biçimde yanlış sinyaller gönderebiliyorlarsa, o vakit bunu yapmalılar. Bunun akabinde tartıştığımız şey, hayvan bağlantısındaki geçersizlik derecesi bağlamında kimi kısıtlamalar olduğudur. Bu kısıtlama, bağlantı sistemlerinin birinci basamakta evrimleşmesidir; çünkü hem bireyler hem de [bilgisel/iletişimsel] bir değiş tokuşta yer alan her iki organizma için de yararlıdırlar. Bu yüzden, bir irtibat sistemi gelişmeden evvel, [iletişimde yer alan] gönderici ve alıcı için uyarlanabilir olmalı. Bu, çatışma hallerinde bile bariz palavralar uyduramayacağınız manasına gelir. Kimi gerçeklik sınırlamaları mevcuttur.

Ardından, aslında birtakım durumlarda, beşerler ve insan evrimi kelam konusu olduğunda, bu kısıtlamaların bir işe yaramadığını lisana getiriyoruz. Zira insan olmayan hayvanlara baktığımızda, çatışmanın ekseriyetle iki birey ortasında olduğunu görürüz; ancak insanların çatışması çoğunlukla iki küme ortasında yaşanır ve bir kümenin üyeleri öteki kümeye karşı birbirleriyle işbirliği yapar. Bu, bir küme içinde, başka bir kümeyle çatışmada onlara üstünlük sağlayabiliyorsa, yanlış bilgi ve palavraları yaymanın birtakım avantajları olabileceği manasına gelir. Ve akabinde, bu fikrin gerçek olabileceği birkaç yolu tartışmayı sürdürüyoruz.

Bilgi paylaşımının üç fonksiyonunu tanımlıyorsunuz: Çatışma için küme seferberliği, dikkatin koordine edilmesi ve vaadin işaret edilmesi. Bu maksatlara verimli bir biçimde ulaşmanın, evrimsel bağlamda, doğruluk ya da gerçeklik değil, seçilen şey olduğunu savunuyorsunuz. Seferberlikten başlayarak bunların her birine bir örnek verebilir misiniz?

Kümenizi harekete geçirmek istediğiniz vakit yapmanız gereken şey, bir sıkıntıyla karşı karşıya olduğunuzu bulmak ve akabinde, kümenin birebir şeye odaklanmasını sağlayabilmek için sorunu tanım etme biçiminizin mümkün olduğunca dikkat cazibeli olması gerek. Bu bağlamda, gerçeklik nadir rastlanan biçimde kurgu kadar alımlı olabilir. Tehdidi abartarak -mesela, tam manasıyla hakikat olmayan şeyleri söyleyerek- mensubu olduğunuz kümenizin dikkatini harekete geçirmek ve eşgüdümlü hale getirmek noktasında daha iyi bir duruma gelirsiniz. Burada kıymetli olan şey şu ki, şayet herkes bu öteki insanlardan hoşlanmamak konusunda hemfikirse, o durumda herkesin öbür kümeye dikkat etmesini sağlarız ve bu aslında kümeniz için yararlı olabilir. Bu yolla, öteki kümenin yarattığı gerçek tehdidi abartarak daha tesirli bir seferberlik yaratabilirsiniz.

Bunun neden bir manası olduğunu, neden fonksiyonel olduğunu anlamanın anahtarı, bir insanın ilgi alanları ile dikkat ortasında ayrım yapması gerekliliğiyle ilgilidir. Örneğin, bir kümenin ortak çıkarları olabilir; “Biz, bu başka kümesi sevmiyoruz, bu öbür kümeye karşı bir şeyler yapmamız gerektiğini düşünüyoruz” diyebilirler. Ama bu çıkar yahut çıkar kümesinin üstünde, bütüncül bir uyum sorunu mevcut. Herkesin bu sorunu halletmenin vaktinin geldiğini kabul etmesini sağlamalısınız. Artık tam vakti ve bunu bu halde halletmemiz gerekiyor. Tehdidi gerçekliğin ötesine geçecek biçimde abartmak ve herkesin bildirisi almasını sağlamak, bunun üzere herkesin çıkarına olabilecek bir müzakere sürecinde gerçekleşir.

Uyumla ilgili sonraki sorumu az çok yanıtladınız. Pekala vaadi işaret etme konusunda neler söylersiniz? Gerçek dışılık orada nasıl bir rol oynuyor?

Bence bunlar iki büyük sorun; bir tarafta seferberlik ve öbür tarafta işaret [sinyal] verme. Bir kümenin üyesi olduğunuz vakit, size yardım edecek öbür küme üyelerine muhtaçlık duyarsınız. Bunun gerçekleşmesi için şunun işaretini vermeniz gerekir, “Ben bu kümenin sadık bir üyesiyim. Şayet başınız belada olsaydı size yardım ederdim, hasebiyle, artık sizin bana yardım sunmanız gerekiyor.”

Beşerler daima biçimde sadakat işaretlerine odaklanır: “Onlar kümenin sadık üyeleri mi?” ve “Sadık bir üye olduğumun nasıl işaretini nasıl verebilirim?” Bunu yapmak için her türlü yol mevcut. Muhakkak kıyafetler giyiyoruz, çete dövmelerimiz ve kümeye olan sadakatimizi ortaya koymanın her türlü fizikî yolu var.

Ancak biz beşerler son derece karmaşık olduğumuz için, sadakatimizi işaret etmenin bir öteki yolu da taşıdığımız inançlardır. Belli bir inanç kümesine sahip olarak bir kümeye sadakatimizi işaret edebiliriz ve o durumda sonraki soru şudur: “Peki, sahip olduğumuzu işaret edebileceğimiz inanç tipi nedir?” Her şeyden evvel, öbür insanların taşıma ihtimalinin olmadığı bir inanç olmalı; zira şayet herkes bu inancı taşıyorsa, bu durum küme sadakatine dair çok iyi bir işaret değildir. Öbür kümelerde yer alan öteki insanların taşımadığı bir şey olmalı. Burada yatan temel mantık, herkesin gerçeğe inanabileceği lakin yalnızca kümenin sadık üyelerinin açıkça yanlış olan bir şeye inanabileceğidir.

İnançları geliştirmek ya da hiç kimsenin kendi başına ortaya çıkaramayacağı kadar garip ve harika inançları gözden geçiren bir psikoloji geliştirmek doğrultusunda bir seçim baskısı mevcut. Bu, “Evet, ben bu kümeye aitim. Bu kümenin neyle kontaklı olduğunun farkındayım. Uzun vakitten beridir bu kümeyle birlikteyim” işaretini verir; çünkü bu ön geçmiş olmadan bu inanca sahip çıkamazsınız.

Bu durumu, QAnon* isimli komplo teorisi üzere ortalıkta dolaşan komplo teorilerinin büyük kısmında görebileceğimizi düşünüyorum. Hatta bunu dini inançlarda da görebiliriz; zira onlara baktığınızda, pek çok dini inanç hakikaten de gariptir. Metinde verdiğimiz örneklerden biri, Tanrı’nın birebir anda hem bir hem de üç olduğu fikrini barındıran Hıristiyanlıktaki ilahi ‘Teslis’ [Üçleme] kavramıdır. Bu fikre asla kendi başınıza ulaşamazsınız. Bu fikre, yalnızca Hristiyan bir dini kümeye dahil olduğunuzda ulaşabilirsiniz. Yani şu çok iyi bir işarettir: “Evet, bu tam manasıyla bir Hıristiyan.”

Haklısınız. Ben de bir ‘Üniteryen’ olarak yetiştirildim. O vakitler Kuzey Kaliforniya’da yaşayan laik bir Yahudi olarak, kendimize bir sığınak bulabileceğimiz tek yer Üniteryen cemaatiydi. Laik Musevilerle doluydu ve muhakkak “tam manasıyla Hıristiyan” değillerdi.

Evet, ben de özel bir Katolik okuluna gittim; bu yüzden dini inançlarına da maruz kaldım. Buna rağmen, küme çatışması kelam konusu olduğunda büyük ehemmiyet taşıyan öteki bir konu daha mevcut; zira sadakat sahibi bir üye olduğunuza ait çok iyi bir işaret, öbür kümenin saldırganca bulacağı çeşitten inançlar olabilir. O kümeye değil de bu kümeye sadık olduğumun işaretini vermenin iyi bir yolu, öbür kümenin inandığının tam zıddı istikametteki bir inancı benimsemektir. Hasebiyle, bu yalnızca garip inançlar oluşturmak için değil, birebir vakitte başka kümenin makûs yahut şeytani olduğuna ya da barındırdıkları makul pahalara hakikaten de zıt bir şey olduğuna ait garip inançlar geliştirmek istikametinde bir baskı yaratır.

Bu, hem etrafa palavraları yaymanın hem de bu palavraları işaret etmenin fonksiyonel nedenleri olduğunu gösterir. Sanırım en değerli sezgilerden biri, inançları sık sık yaptığımızdan farklı bir biçimde düşünmemiz gerektiği. Birden fazla vakit, taşıdığımız inançların gerçekliğin temsili olduklarını düşünürüz ve hâl böyleyken, bir inanca sahip olmamızın sebebi dünyada gezinebilmektir. Bu yüzden de inançlarımızın içeriğiyle gerçekliğin nitelikleri ortasında ziyadesiyle iyi bir ahenk ya da eşleşme olması gerekir.

Bununla birlikte, bizim tartıştığımız şey, dünyada yolunu bulabilmek için pek çok inancın aslında mevcut olmadığı. Bunlar toplumsal nedenlerden dolayı var olurlar; çünkü kümemizi bir emel için harekete geçirmek ya da kümenin sadık üyeleri olduğumuzun işaretini vermek üzere toplumsal bağlamdaki kimi önemli olguları hayata geçirmemize imkan sağlıyorlar. Bu, inançların fonksiyonunun gerçekliği temsil etmek olmaması sebebiyle, doğruluklarının ya da hakikat bedellerinin hakikaten de değerli bir özellik olmadığı manasına gelir.

“Eşgüdüm Aracı Olarak Yalanlar” isimli kısımda Donald Horowitz’in ‘Ölümcül Etnik İsyan’ isimli kitabını tartışıyorsunuz. Kitap bize etnik şiddetin ön şartlarını oluşturmada palavranın oynadığı rolle ilgili neler söylüyor?

‘Ölümcül Etnik İsyan’ çok derecede rahatsız edici bir kitap. Etnik katliamlar öncesinde, esnasında ve sonrasında olanlara dair bildiklerimizin sistematik bir incelemesi niteliğinde. Bu kitabı toplumsal medyada yayılan uydurma haberler ve yanlış bilgiler üzerine baş yormaya başladığım devirde okudum ve kitap bana tıpkı vakitte evrimsel bir psikolog ve iş arkadaşım olan Pascal Boyer tarafından önerildi. Horowitz, öncel bir söylenti yayılış periyodu olmaksızın etnik katliam olamayacağını ve olmayacağını ileri sürüyor. Kendisinin ileri sürdüğü argüman, tam olarak daha evvel tartışmak istediğim şeydi; yani, bu tıp söylentilerin fonksiyonu aslında gerçeği temsil etmek değil. Söylentilerin toplam fonksiyonu, kümenizi organize ederek saldırmaya hazır bir hale getirmek. Bunu ise düşmanınızın güçlü, şeytani ve saldırmaya hazır olduğunu işaret ederek yaparsınız; bu türlü olunca, artık sizin de bir şeyler yapmanız gerekir.

Bu kitapta yer alan söylenti tahlillerine dair hakikaten ilgi cazip olan şeylerden biri, söylentilerin içeriğinde, öbür kümenin size ya da grubunuza karşı yaptıklarının pek de öngörülmemiş olduğudur. Aslında sizin öbür kümeye yapmayı planladığınız şey tarafından öngörülüyor. Bundan dolayı, bu söylentilerin içeriğinin gaddarlığı, bir bakıma biz harekete geçtiğimizde onlara ne yapacağımıza ait eşgüdümün bir modülü; bu durum ise bizlere, bu söylentilerin asli fonksiyonunun gerçeği temsil etmek değil, toplumsal fonksiyonlara hizmet etmek olduğunu gösteriyor.

Horowitz’in kitabını okuduğum vakit beni şaşırtan nokta, bahsettiği dünya genelindeki bu etnik katliamlarda yayılan söylentilerin içeriğinin birbirine ne kadar da benzeri olduğu, toplumsal medyada dolaşan yanlış bilgilere ne kadar çok benzediğiydi. Bu durum ise, toplumsal medyada olan bitenlerin büyük kısmının cehaletten değil, bu toplumsal fonksiyonlardan kaynaklandığını ortaya koyuyor.

Vurguladığınız bir nokta, kolay kolay yalanlanmak ya da itibarsızlaştırılmaktan kaçınmak için, buna benzeri “seferberlik davetlerinin doğrulanamayan bilgilere yönelmesi gerektiği: Saklı, vakit yahut yer olarak çok uzakta, kapalı kapılar gerisinde vb. meydana gelen olaylar.” Bu konu, komplo teorilerinin neden cazip olduğunu açıklamaya yardımcı oluyor. Pekala bu tabloda nasıl bir yere oturuyorlar?

Palavralara göz attığımızda ortada bir tansiyon olduğunu görüyoruz. Bir seviyede, konuştuğumuz tüm sebeplerden dolayı, mümkün olduğu kadar garip hale getirme istikametinde bir motivasyon kelam konusu. Başka yandan, şayet bu seferberlik durumunu yaratmaya çalışıyorsanız, yaydığınız bilgilerin internet üzerinden mümkün olduğu kadar engellenmeden dağılmasını istersiniz. Mümkün olduğunca yayılmasını istersiniz. Herkesin bir sandalyeye baktığı bir durumdaysanız ve “Şey, o sandalye aslında bir taş” diyorsanız, bu, bilgi akışını engelleyecek bir harekettir; zira beşerler size “Yahu bunun sahiden de bir sandalye olduğunu biliyoruz” diyecektir.

Münasebetiyle, mümkün olduğunca garip bir içerik oluşturmak için gereken bu motivasyon ya da teşvik olsa bile, ortak aksiyona katılmaya motive olmayan şahıslar tarafından uyarıldığınız durumlardan kaçınmak istikametinde diğer bir baskı ya da teşvik de kelam konusu. Bu konu, öbür insanların “Bu açık biçimde yanlıştır” demekte zorlandıkları durumlarla ilgili içerik üretmenin daha iyi olduğunu ortaya koyuyor. Bu nedenle, doğrulanamayan bilgiler en elverişli bilgi çeşididir; çünkü bunlarla hakikaten de dilediğiniz kadar garip içerikler üretebilirsiniz ve ihtar alma riski yoktur.

Bilgiyi yazdığınız ya da yaydığınız ancak tıpkı vakitte uyarılmaktan kaçınmanın bir yolu olan bu makul seviyedeki inkar edilebilirliğe sahip olduğunuzda, komplo teorisyenlerinin, “Biz sadece soruları gündeme getiriyoruz” diye kendilerini savunurken emsal bir taktik izlediklerini görüyoruz. Komplo teorileri kesin biçimde doğrulanamayan ve neyin iyi neyin makûs olduğunu teyit etmenin çok güç olduğu durumların peşine düşmesiyle nam salmıştır. Etnik katliamlarda da gördüğümüz üzere, güçlü, berbat ve şeytani bir şey yapmaya hazır bir düşmanımızın olduğunu aktaran bu anlatıları üretiyorlar. Tekrar bu konu, Horowitz’in üzerinde durduğu, ‘söylentileri harekete geçirme’ planlamasına tam olarak uygun düşüyor. Kısaca, burada ve başka yerlerde tartıştığımız sıkıntı, pek çok komplo teorisinin hakikaten de var olan siyasi sisteme karşı harekete geçme teşebbüsleri olduğu.

“Egemenlik İşaretleri Olarak Yalanlar” kısmında, “baskınlığın, temelde, diğerlerine meydan okuyarak tez edilebileceğini” yazıyorsunuz ve belli bir sözün “daha çok insanın inançlarıyla çeliştiği vakit daha sağlam bir baskınlık işareti olarak hizmet ettiğini” savunuyorsunuz. Çabucak Donald Trump’ı bu tabirlerle birlikte düşündüm. Mesela, ‘doğum yeri savunuculuğunu’** (ing. ‘birtherism’) o icat etmedi ve bunu kullanırken detaylara girmedi bile; ortalıkta doğum sorunuyla ilgili komplo teorilerinin birçok farklı versiyonu mevcuttu ve Trump hiçbiri hakkında bir bok bilmiyordu. Sahip olduğu ün ve görünürlüğünden faydalanarak bu büyük tezleri ortaya attı ve kendisini ulusal çapta bir siyasi figür olarak kurguladı. Bununla ilgili konuşup konuşamayacağınızı merak ediyorum ancak sadece Trump değil, bunun daha genel bağlamda nasıl çalıştığı hakkında…

Evet, makalenin o kısmını yazdığım sırada ben de Donald Trump’ı düşündüğümü itiraf edeyim. Bu nedenle, biraz Donald Trump’tan bahsedip akabinde genel duruma geçeceğim. Sanırım bu taktiğin benim gördüğüm birinci örneklerinden biri, 2017’deki Başkanlık Yemin Merasimi esnasında, Trump’ın, merasimde Obama’nın yemin merasiminden daha fazla sayıda insanın bulunduğu teziydi ve kalan herkes açık biçimde bunun yanlış olduğunu görebiliyordu.

Yani, ortada iki açıklama var: Ya Trump bilgisiz ve -ben onun bilgisiz olduğuna inanmıyorum- destekçilerini harekete geçirmek konusunda çok derece yetenekli ya da sezgisel bir psikolog yahut “Canım ne isterse söyleyebilirim ve başka kümenin fikirlerini o kadar az önemsiyorum ki açık biçimde yanlış olan şeyleri bile söyleyebilirim; bunun yanlış olduğundan haberdar olduğumu ve bunun tam manasıyla bir egemenlik işareti olarak hizmet ettiğini bildiğim için söylediğimi biliyorlar” diye düşündüğünü ima ediyor.

İşte bu yüzden, buna emsal bir hakimiyet işaretini görebilmek için, bunun sırf yanlış anladığınız için değil de tam olarak bildiğiniz ve umursamadığınız için olduğu ortada olan bu olayları bulmanız gerek. Bu, bunun üzere inançlara sahipken, bir egemenlik yaratmaya çalışırken ona ilerlemek istediğiniz çeşitten bir işarettir.

Çatışmaya hazırlanan küme üyeleri açısından “gerçek dışılık işaretlerinin çelişkili olmaktan fazla iş birliğine çağırıcı olduğunu” vurguluyorsunuz. Anladığım kadarıyla, makalenizin üzerine inşa edilebileceği yollardan biri, palavraların resme girmesi için kullanılan öteki yollara göz atmak. Mesela, insanların, temelsiz savlar dillendirdiklerini inkâr ettikleri ya da görmezden geldikleri vakitler var. Irkçılık temel alınarak çıkarılan seçmen-bastırma maddelerinin son periyotta yayılmasıyla birlikte, altta yatan ırkçılık bir küme dayanışması yaratmaya ve çatışmaya hazırlanmaya imkan sağlıyor; buna rağmen daima biçimde Cumhuriyetçilerin ırkçı niyetlerini reddettiğini de işitiyorsunuz. Bu doğrultuda daha fazla araştırmanın nasıl yapılabileceğiyle ilgili fikirleriniz olup olmadığını öğrenmek isterim.

Sadece bu belli müşahedeyle başlarsak; sanırım bunun üzere bir inkâr kısmının fonksiyonu (mesela, “Bu ırkçılık değil, bu cinsiyetçilik değil” ya da her neyse), yeniden makul bir seviyede inkâr edilebilirliğe sahip olmak; bu sayede bilginin yayıldığından, duyması istenen herkesin duyacağından ve [mesajın] nitekim de engellenmediğinden emin olabilirsiniz. Keza, apaçık bir ırkçılığın ya da cinsiyetçiliğin bilginin yayılmasını durduracak bir şey olacağını söyleyebilirsiniz. Bu nedenle, seferberlik bağlamında olan beşerler, sinyalin mümkün olduğu kadar yüksek ile mümkün olduğu kadar yaygın biçimde etrafa dağılmasını sağlamak ortasında oluşan bu çapraz baskıya hep maruz kalırlar. Birçok vakit, ikisi ortasında gezinmeniz gereken bu gerginlik kelam bahsidir. Bu çatışmaya ve tansiyona bakmanın ve anlamanın bir sonraki önemli teorik adım olduğunu düşünüyorum.

Kelam konusu kısımda de birçok defa belirttiğimiz üzere, bu, ampirik [deneysel] ispatlara muhtaçlık duyan pek çok hipotez oluşturduğumuz teorik bir kısım. Bu sebeple, sanırım bir sonraki büyük adım, bu hipotezlerin ampirik delillerini ya da ampirik testlerini elde etmek ve geliştirmek, gerçekte neyin geçerli göründüğünü ve neyin yanlış yönlendirilebildiğini görmek olacak.

Şahsen çok ilgilendiğim şeylerden biri, bu çeşit taktikleri başkalarından daha çok kimin kullandığını, çatışmayı kazanmak için bu çeşit taktiklere başvurmaya en çok istekli olan kişiyi aramak. Bu, üzerinde çalıştığımız bir araştırma alanı ve bulduğumuz şeylerden biri, kendisine bir statü arayan insanların bu statüyü elde etmek gayesiyle bunun üzere taktikleri kullanmak doğrultusunda en büyük hevesi taşıyan şahıslar olduklarıydı.

Her vakit şunu sorarak bitirmeyi severim: Size sormadığım en önemli soru ve cevabı nedir?

Tahminen sormamış olabileceğiniz en önemli soru şudur: Sohbete ‘motive edilmiş akıl yürütmeyi’ konuşarak başladık, pekala klâsik motive edilmiş akıl yürütme teorileriyle karşılaştırıldığında masaya getirdiklerimizle ortasındaki fark nedir? Bu teoriler, kendinizi iyi hissettirdikleri için kimi inançlara sahip olduğunuzu öne sürerler. Grubunuza dair kimi şeylere inanmayı seversiniz, zira bu size öz-saygı kazandırır. Başka kümenin berbat olduğuna inanmayı seversiniz, zira bu birebir vakitte gurubunuzla ilgili olumlu hisler beslemenizi sağlar. Toplumsal bilimciler bu tıp inançlar bağlamında ‘cehalet’ argümanından vazgeçerek toplumsal fonksiyonuna baktıklarında, “Göründüğü kadarıyla, bu inançların toplumsal fonksiyonu, kendinizi iyi hissetmenizi sağlamak” derler.

Söylemek istediğimiz şu ki, bu inançların size kendinizi iyi hissettirdiği büyük ihtimalle hakikat olsa bile onların fonksiyonu de gerçek emeli da bu değil. Evrimin kendinizi iyi ya da makûs hissetmenizi umursamadığını söz ediyoruz. Evrim, maddi yararları ve en nihayetinde üremeyle ilgili yararları umursar. Bundan dolayı, taşıdığınız inançlar bir formda gerçek dünyadaki sonuçları şekillendirmeli.

Bu yanlış inançların sadece kendinizi iyi hissetmeniz için değil, birebir vakitte [maddi] dünyada değişimler yaratabilmeniz, kümenizi harekete geçirebilmeniz ve kümenin başka üyelerinden yardım alabilmeniz için var olduğunu savunuyoruz. Şunun, üzerinde daha fazla baş yorulması gereken önemli bir nokta olduğunu düşünüyorum: Muhakkak inanç cinslerinin insanların başarmasını sağladığı şey, sırf kendilerini nasıl hissettirdiği değildir.

*QAnon, 2017’de Donald Trump’ın başkanlığı sırasında ortaya atılan çok sağ bir komplo teorisidir. QAnon’a nazaran Trump, uluslarası şeytani bir pedofil ağı olan Derin Devlet’e karşı savaşmaktadır. Birçok QAnon destekçisi, bu ağın sadece çocukları istismar etmediğini, tıpkı vakitte kendi ömürlerini uzatmak için onları kullandıklarını da öne sürer.

**Birtherism, ABD eski lideri Barack Obama’nın ABD değil Kenya doğumlu olduğunu tez eden ve bu nedenle ABD Lideri olmayacağını savunan hareket.

Yazının yepyenisi Salon sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

Gazete Duvar