Jonathan Freedland
Bir gün Facebook’a da şu anda sigaraya baktığımız gözlerle bakacak mıyız? Yoksa şirket bundan fazla silah lobisini mi andırıyor? Tahminen de alkol sanayisine daha yakındır. Göreceğimiz üzere, bu şirketin neden olduğu ölümcül ziyan hesaba katıldığında, her üç karşılaştırmada da bir haklılık hissesi mevcut. Bununla birlikte, bu benzerlikler aslında sorunu olduğundan daha hafif gösteriyor.
Sonuçta, [bu endüstrilerin] hiçbiri bu biricik şirketin boyutlarına ve gücüne tam olarak ulaşamıyor. Bu gerçeklik, altı saat süren bir kesintinin dünya genelindeki 3 milyar insanın işlerini yürütmek ve dünyadan bilgi edinmek konusunda WhatsApp ve Instagram uygulamalarıyla birlikte Facebook’a bağımlı hale geldiğini teyit ettiği bu hafta, tam manasıyla ete kemiğe büründü. Facebook, sırf arkadaşlarınız ve ailenizle ‘bağlanabileceğiz’ bir yermiş üzere hareket etmek isteyebilir lakin bundan çok daha büyük ve tehlikeli.
PALAVRALARLA ULAŞILAN ZENGİNLİK
Bu yüzden büyük tütün sanayisiyle kıyaslanabilir. 1960’lı yılların başında, bir sigara üreticisi olan Reynolds’ta çalışan bilim insanları, sigaranın kanserle kontaklı olduğuna ait delillerin ‘karşı konulmaz’ olduğu sonucuna vardılar. Bu esnada, rakip firma olan Philip Morris’te çalışan araştırmacılar sigara dumanında bulunan onlarca kanserojen unsurla ilgili bir liste hazırlamaktaydı. Ama bilin bakalım ne oldu: Bu bilgilerin hiçbiri kamuyla paylaşılmadı. Aksine, tütün sanayisi otuz yılı aşkın bir mühlet boyunca kendi araştırmalarına taban tabana zıt bir kıssa anlatmasına rağmen, sigaranın neden olduğu ziyanlara ait rastgele bir ispatı kabul etmekten kaçındı.
Şimdiyse, bu hafta Wall Street Journal tarafından yayınlanan bir dizi yıkıcı ifşaatın perde gerisindeki bilgi sağlayıcı olarak kimliğini açık eden eski bir Facebook eser müdürü olan Frances Haugen’in sözlerini dinliyoruz. Facebook’un 2019’dan kalma bir şirket içi dokümanında, şirketin kendi araştırmasının, ince ve fizikî olarak formunda beden fotoğraflarıyla dolup taşan Instagram’ın bilhassa de genç bayanlar için ruhsal manada zehirleyici bir ortam olduğunu ortaya çıkardığını gösteriyor. “Her üç genç bayandan biri açısından bedensel görünüm problemlerini daha da makus hale getiriyoruz” denilen raporda, gençlerin ferdî ‘kaygı ve depresyon oranındaki artışlar nedeniyle Instagram’ı suçladıkları’ da belirtiliyor.
Facebook’un kurucusu olan Mark Zuckerberg, mart ayında Kongre’ye geldiğinde sanki bu bulguyu kabul etti mi? Hayır. Bunun yerine şunları lisana getirdi: “Gördüğümüz araştırma, toplumsal uygulamaları öbür beşerlerle ilişki kurmak doğrultusunda kullanmanın olumlu zihin sıhhati yararları olabileceğini gösteriyor.”
Farklı biçimde söylersek; “Sigara içmek sizin için iyidir” dedi.
CİNAYET, KATLİAM VE CİNSEL AKINLARIN YOLUNU AÇIYOR
Fakat şayet hayat ve mevtten bahsediyorsak, Facebook’un oynadığı rol tek başına ruhsal ziyandan daha direkttir diyebiliriz. Haugen, tıpkı Facebook’un en nihayetinde Myanmar’da ordunun Rohingya Müslüman azınlığına karşı gerçekleştirdiği bir operasyonda oynadığı ölümcül rolünü, yani cinayet, cinsel taarruz ve yağmalara neden olan yok edici bir tesire yol açtığını kabul ettiği olaydaki üzere, toplumsal platformun Etiyopya’da da “etnik kaynaklı şiddeti körüklediğini” söz etti. Nijerya’daki yetkililer de benzeri biçimde, Facebook’ta yayılan düzmece haberlerin insanların canına mal olduğunu, çünkü kümelerin aslında hiç gerçekleşmemiş vahşet olaylarına bir misilleme olarak birbirlerine saldırdıklarını lisana getiriyorlar.
Facebook da bu meselelerin farkında ve her seferinde “dersini almak” ve “daha düzgününü yapmak” hakkında yanlışsız şeyler söylemesine karşın çok az şey yapıyor. Haugen, Facebook’un yanlış bilgilendirmeye karşı gayret uğruna harcadığı paranın yüzde 87’sini yalnızca İngilizce içeriğe kanalize ettiğinin altını çiziyor. Platformun 2016 yılındaki başkanlık seçimlerinde oynadığı zehirleyici rol göz önünde bulundurulduğunda, şirketin ABD’de maruz kaldığı medya ve siyaset baskısının nedenini anlayabilirsiniz. Bununla birlikte, Facebook kullanıcılarının sırf yüzde 9’u İngilizce konuşan insanlardan oluşuyor. Öbür kullanıcıların büyük kısmı, Facebook’un büyük hasara yol açtığı Afrika ya da güneydoğu Asya’da yaşıyor.
Facebook o kadar büyük ve yaygın ki, bu problemlerden rastgele biriyle uğraş etmek konusunda mukadderatçı davranmak çok kolay: güreşte sırtı yere getirilemeyecek kadar büyük bir dev üzere. Boykot davetleri bir sonuca ulaşmıyor: Tüketiciler platformu onu çok yararlı, reklam verenler ise çok tesirli buluyor. Yeniden de bu, yapılacak bir şey olmadığı manasına gelmiyor. Bu Golyat* karşısında aciz değiliz.
ATILACAK ADIMLAR VAR
Birinci olarak, daha fazla şahit ortaya çıkacak: Haugen birinci değildi ve son da olmayacak. İşin açıkçası, şirket şu anda patronlarına karşı tiksinti hisseden bir ekip etik sahibi insanları işe aldı. Buna ek olarak, Haugen’in sızdırdığı bilgiler artık çocuklarının güvenliğinden telaş duyan ebeveynler üzere çok kıymetli bir kümeyle bir bağ kurdu. Teknoloji gözlemcisi Scott Galloway, içki sanayisinin şiddetli muhalefetine karşın siyasetçileri kandaki alkol oranıyla ilgili yasal sonu düşürmek zorunda bırakan ‘Sarhoş Araç Kullanımına karşı Anneler’e benzeyen bir hareketin ortaya çıkacağını iddia ediyor.
Şayet hükümetler harekete geçmeye karar verirlerse, yapabilecekleri şeyler konusunda hiçbir külfet kelam konusu değil. Atılacak birinci adım, şirketin kendisiyle ilgili aslında bildiği şeyleri ortaya çıkarmak için Facebook’un algoritmalarını görmeyi talep etmek olabilir: Daha geniş bir ‘katılım’ ve büyüme arayışının, öfkeyi körüklemek ve beslemekle ilişkili olduğu anlaşılır. Facebook bu devreyi nasıl kapatacağını iyi biliyor. Sızdırılan dokümanlar, yöneticilere öfkeyi dizginleyecek kimi düzeltmeler sunulduğunu lakin onları kabul etmemeyi tercih ettiklerini gözler önüne seriyor.
ABD’de, Kongre’nin, temelde toplumsal medya şirketlerini dokunulmazlık örtüsüyle koruyan bir yasa olan 230. Madde’yi gözden geçirmesi gerekiyor. Gazetelere iftira ve üreticilere yanlışlı eserler nedeniyle dava açabilirken, Facebook’a da yol açtığı hasarlar nedeniyle dava açılabilmeli. Ve şayet caydırıcı bir tesire sahip olmaları isteniyorsa, bir Facebook aykırısı kampanyacının da söylediği üzere, para cezaları “felaket derecede büyük” olmak zorunda. Bunu bir “kirleten öder” prensibi üzere düşünün: Facebook bilgi kaynağını kirletiyor ve bedelini ödemesi gerekiyor.
Öbür devalar de mevcut. Facebook-Instagram-WhatsApp devini anti-tröst kanunları uyarınca birbirinden ayırabilirsiniz. Data müdafaa ve kullanım hakkı kurallarını değiştirebilirsiniz. Ve şayet bir Facebook yöneticisinin Kongre’ye palavra beyanda bulunduğu saptanırsa, onu yalancı şahitlikle suçlayabilirsiniz.
Sonuçta, sigara üreticileri kanunların önünde boyun eğmek zorunda kaldılar. Ne var ki, bu, onlarca yıl süren sahtekârlık, kurnazlık ve insanların güvenliğinden evvel kâr elde etme konusundaki taviz vermez tavırları yüzünden çok geç gerçekleşti ve milyonlarca hayat yitip gitti. Bu kez, daha fazla bekleyemeyiz.
*Câlût ya da Golyat, M.Ö. 11. yüzyılda yaşadığına inanılan ve Tanah, Eski Ahit ve Kuran’da bahsi geçen savaşçı bir devdir. İsrail Krallığı’nın gelecekteki hükümdarı Davud ile yaptığı ve kaybettiği düello ile bilinir.
Yazının yepyenisi The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
