31 Aralık 1968’de doğan Dominikli muharrir Junot Díaz, neredeyse yazdığı her kitapla bir mükafata layık görülüyor. Altı yaşında, ailesiyle bir arada New Jersey’e göç eden ve hayatının büyük bir kısmını burada geçiren Díaz, 2002’de Pen/Malamud Ödülü’nü Ursula K. Le Guin ile paylaştı. 2008’de yayınladığı birinci romanı Oscar Wao’nun Kısa Tuhaf Hayatı ile Pulitzer Mükafatı ve Ulusal Kitap Eleştirmenler Ödülü’nü aldı; 2012’de yayınladığı Ve Onu İşte Bu türlü Kaybedersin ile de Ulusal Kitap Mükafatı finalisti oldu.
Yazarlığın yanı sıra, Georgia’da göçmenlere yönelik kurulan Freedom Üniversitesi’nde dersler veren Díaz’ın lisanımıza çevrilmiş toplamda dört kitabı var. Bunların en yenisi olan ‘Boğul’, Avi Pardo’nun çevirisiyle, İthaki Yayınları tarafından yayımlandı. Belirtmekte yarar var; ‘Boğul’, Díaz’ın okura sunduğu birinci kitap.
Boğul, Junot Díaz, çeviri: Avi Pardo, 160 syf., İthaki Yayınları, 2021. DOMİNİK’İN FAKİR MAHALLELERİ
“Rafa babamın geceleyin geleceğini düşünüyordu. İsa üzere. Bir sabah kalktığımızda onu kahvaltı masasında bulacaktık; tıraşsız ve gülümseyerek. İnanılmayacak kadar gerçekti. Rafa daha uzun uzunluklu olacağı varsayımında bulundu. Kuzey Amerika yemekleri insanın uzunluğunun uzamasına neden olurdu. Mami’yi iş dönüşünde bir Alman otomobiliyle yoldan alarak şaşırtacaktı. Anneme meskene kadar eşlik eden adama bir şey söylemeyecekti. Annem ne diyeceğini bilemeyecekti, babam da o denli. Malecon’a süreceklerdi ve babam annemi sinemaya götürecekti, zira o denli tanışmışlardı ve birebir formda tekrar başlamak istiyorlardı.”
‘Boğul’ on hikayeden oluşuyor. Díaz’in farklı vakitlerde Paris Review, New Yorker, Time Out üzere yerlerde yayınladığı bu hikayeler 1996 yılında kitaplaşıp geçtiğimiz günlerde Türkçeye çevrildi. Díaz’ın dürbünü, yazdığı öbür kitaplarda olduğu üzere, ortada kalmış, hayatıyla ne yapacağını bilemeyen, gırtlağına kadar yoksulluğa batmış, buna karşın hatanın, aşkın ve terk edilmenin ortasında yaşayan Dominik’in kaybedenlerine çevriliyor. Üstelik yoksulluğun, göçmenliğin arabesk havasına girmeden yapıyor bunu; çünkü karakterlerin çabucak hepsi ‘problemli’ beşerler; ailesini daha sonra yanına aldıracağını söyleyerek Amerika’ya göçmüş ve bir daha arayıp sormamış bir baba, küçük çaplı uyuşturucu satışı yapıp sevgilileriyle sorun yaşayan mesken arkadaşları, yaralı yüzünü maskeyle saklayan arkadaşlarıyla alay etmek için fırsat kollayan çocuklar…
Díaz’ın hikaye karakterleri bildiği, yaşadığı yerlerden gelme. Tam da bu yüzden epey gerçekçi halde çizilmişler; onları var eden ufak detaylar hikayelere de lezzet katıyor. Böylelikle yoksulluğuna aşina, kültürüne yabancı olduğumuz karakterleri, yerleri okurken sınıfsal uçurumu ve bir ‘kurtuluş’ feneri olarak uzaklarda bir yerde yanıp duran Amerika hayallerini yerli yerine oturtabiliyoruz.
Bu karakterlerin tahminen de en kıymetlisi Yunior. Yunior yalnızca bu hikayelerin birçoğunun değil, Díaz’ın pek çok kitabında kullandığı bir anlatıcı. Fazla zıpır, bencil, cümbüş düşkünü, sorumsuz biri. Dahası Oscar Wao’nun ‘Kısa Tuhaf Yaşamı’ndaki hali bu halde. ‘Boğul’daki hikayelerde onun çocuk hallerine rastlıyoruz. Onlu yaşlarındaki Yunior, bu yıllarda daha içine kapanık natürel. Ağabeyi Rafa’nın dayaklarından, annesinin umursamazlığından, babasının yokluğundan ve yaşadığı yerdeki kirden ve şiddetten nasibini alarak büyüyen biri.
Buradan düşününce Yunior’ın serüveninin (zaman vakit çok gerilerde de olsa) öbür kitaplarda devam etmesi, bize onun öyküsünün aslında Dominik’in kıssası olduğunu düşündürüyor. Bu kıssanın içinde yoksulluktan kaçmak için her yolu deneyen, gerektiğinde kabahat işleyen ve cürüm işledikçe yoksulluğa daha da gömülen insanların yaşadığı bir kısır döngü kelam konusu.
ŞİDDETİN HALLERİ
“Ailesinin ismi iki okula verilmiş öğretmenlerden biri bizi uzay mekiğiyle kıyaslardı. Birkaçınız başaracaksınız. Onlar uydular. Lakin çoğunuz yanıp gideceksiniz. Hiçbir yere varamayacaksınız. Elini masanın üzerine bıraktı. Kendimi daha o an irtifa kaybederken görebiliyordum, dünya altımdaydı, sert ve parlak.”
Díaz’ın -Yunior’ın mı demeli- kozmosunun bu kadar şiddetle iç içe olması aslında son derece olağan bir durum. Hırsızlığın, tecavüzün, insan öldürmenin elbette cezai bir yaptırımı var, fakat gündelik hayata bu kadar sinmiş, çabucak her an sokaklarda karşılaşılan, ete kemiğe bürünmüş bir hal alan hata kavramı, mahalle sakinlerinin gözünde olağandışılığını yitirmiş durumda.
O denli ki komşularının konutuna giren hırsızlar bir şey çalmanın yanı sıra konutta oturup yemek yiyor, sabit telefondan çeşitli görüşmeler yapıp, tabiri caizse orada ‘yaşıyorlar’. Annesinin kendisine daima tembihlediği üzere, pencereleri denetim edip duran Yunior’ın buna tahlil olarak, telefonu şehirlerarasına kapattırdığını belirtmesi annesine hiç komik gelmiyor.
Yunior meskenine hırsız girmesin diye annesinin dediğini yapıyor olağan, fakat dışarı çıkıp o da arkadaşıyla hırsızlık yapıyor. AVM’deki birçok mağazadan bir şeyler aşırıyorlar; hatta kapkaç yapanları küçümseyip bir şekilleri olmadığı için eleştiriyorlar.
Hikayelerde şiddetin bir başka biçimiyse hayal kırıklığı halinde açığa çıkıyor. Gidip de bir türlü gelmeyen babaların yarattığı boşluk, âşık olup da bunu bir türlü lisana getiremeyenlerin birbirlerine çektirdikleri azap, en yakın dostunun eşcinsel olduğunu öğrendikten sonra ondan uzak durmaya çalışan Yunior’ın bunu toplum baskısından, alışageldiği ahlaki baskı yüzünden yapmasının doğurduğu, kendi kendine uyguladığı baskı…
‘Boğul’, ismi üstünde, bir çıkış yolu ararken boğulan, lakin bunun çok da farkında olmayan beşerlerle tanıştırıyor bizi; dediğim üzere, biz aslında bu yoksulluğu, bu sokakları tanıyoruz. Hal bu türlü olunca üstat Tolstoy’un on yılların ötesinden gelen ve lisanlara pelesenk olan cümlesini, “Bütün memnun aileler birbirine emsal, her mutsuz ailenin ise kendine mahsus bir mutsuzluğu vardır,” cümlesini tekrar hatırlamamız gerekiyor. Mutsuzluklarımız nereye kadar birbirine benziyor, nereden sonra kendimize has mutsuzluklara sahip oluyoruz; bu, üzerine düşünülmesi gereken bir mevzu.
Gazete Duvar
