Nilgün Taylan

1852 yılında doğan Edward Page Mitchell, gazeteciliğin yanında müelliflik da yapmış biri lakin onun bu tarafı nedense geri planda kalmıştır. Bilim kurgu tarihçisi Sam Moskowitz’in ihtimamlı araştırmalarının akabinde yine ortaya çıkan, geç kalınmış değeri kendisine verilen Mitchell, başta cinsin hayranları olmak üzere herkesi etkilemeye devam ediyor zira Mitchell yazdıklarıyla bilim kurgu edebiyatının birinci örneklerini vermiş bir muharrirdir.

Mitchell’in çocukluğu Amerikan İç Savaşı’nın yoğunluklu yaşandığı yıllarda geçti. Esasen kendisinin The Bath Times’da, 14 yaşındayken yayınlanan birinci yazıları da bu ayaklanmayı anlatan çeşitli anılardan oluşuyordu.

1872 yılında şanssız bir kaza geçirdi. Bir tren seyahati esnasında, trenin motorundan fırlayan bir köz camı kırıp Mitchell’in sol gözüne isabet etti. Vakitle sağ gözü de görme yeteneğini kaybedince büsbütün kör oldu. Tabiplerin uğraşı sonucu sağ gözü açıldı ancak öteki gözü kurtarılamadı.

Devam eden hayatında sıradan bir gazeteciyken vakitle baş editör olarak vazife aldı. Gazetelere yazdığı hikayeler büyük tesir yaratıyordu. O vakte kadar pek işlenmemiş, pek kimsenin üzerine düşünmediği mevzuları seçerek ışınlanma, android, görünmezlik, vakitte seyahat, sonsuz sürat, zihin transferi üzere pek çok başlığı işleyerek alışılmışın dışında hikayeler kaleme aldı.

1927 yılında dünyaya veda eden Mitchell’in Türkçeye çevrilmiş üç kitabı var. Bunların en yenisi olan ‘Geri Giden Saat’ geçtiğimiz günlerde raflardaki yerini aldı. İthaki Yayınları etiketine sahip olan bu hikaye kitabını Doğaç Yavuz çevirdi.

BİR GÜLDÜRÜ MATERYALİ OLARAK BİLİM KURGU

‘Geri Giden Saat’, toplamda 9 hikayeden oluşuyor. Kitabın birinci hikayesi olan Takipomp’a baktığımızda, karşımıza sonsuz sürat hesaplamaları, dünyanın merkeziyle yüzeyi ortasındaki sonsuz düşme hali ve alışılmış bir de android çıkar. Aslında bütün bunlar tek bir kişinin, Rivarol’un uğraşlarıdır. Rivarol, çılgın olduğu kadar komik bir gençtir. Temel masraflarını karşılayabilmek için bir konuklarına karşı bir sistem kurmuştur. Meskenine gelip koltuğuna oturan konuk, kurulan tertibat tarafından esir alınır örneğin, birkaç bozukluk atıp makineyi tekrar çalıştırana kadar kurtulamaz üstelik. Ayrıyeten alacaklılardan kaçmak için de merdivenlere bir düzenek kurmuştur. Alacaklının her adımı, kendisinin uzunluğu, kilosu üzere özelliklerle kimliğini açık eder. Rivarol da gelenin kim olduğunu anlayıp ona nazaran tedbirini alır.

Çok zeki bir genç olan Rivarol, bir matematikçinin kızına âşık olan arkadaşı Bay Furnace’a yardım ederek, dahası arkadaşının matematik zekasına katkı sunarak, inatçı babayı, iki gencin ortasından söküp alır. Hikayenin temel çatışmasını da bu tansiyon oluşturur.

Geri Giden Saat, Edward Page Mitchell, Mütercim: Doğaç Yavuz, 144 syf., İthaki Yayınları, 2021.

Mitchell’in hikayelerinde öne çıkan şeylerden biri de, onun bilim kurgusal öğelerini yüklü olarak güldürü materyali biçiminde kullanmasında yatar. Bunun en hoş örneklerini de Tabip Dummkopf’un yer aldığı hikayeler oluşturur.

Tabip Dummkopf, alışılmışın dışında bir bilim insanıdır. O kadar tuhaf deneyler yapar ve bunlardan o kadar enteresan sonuçlar umar ki, ister istemez dikkatleri üzerine çeker. Örneğin dehşetin ve hatta kokunun fotoğrafını çekmeye çalışır. İnsanların meskenlerinde rahat rahat opera dinleyebilmeleri için sesi şişeleyip satmaya çalışır. Lakin en kıymet verdiği deney ise insanların ruhlarını görebilmeye yarayan ruh spektroskobudur. Tabip Dummkopf bu sayede adaletin kusursuz işleyeceğini, eşlerin birbirine büsbütün itimat edeceğini, palavra haberler yapılmayacağını düşünür ve bütün dünyada palavrasız bir nizamın kurulmasını emeller.

Bir öteki hikayede ise Hekim Dummkopf kendi üzerinde yaptığı bir deney sonucu vücudunu kaybeder, yalnızca başı kalır. Telefonun sesi iletmesinden yola çıkan hekim, insanların da bu sayede ışınlanabileceğini düşünerek çalışmalara başlamıştır fakat aküyü çalıştıran sülfürik asidi yenilemeyi unuttuğu için tekrar birleşme esnasında, başı hariç her yeri kaybolur. Onu bulan, güldürüye istekli bir tıp öğrencisi ise Hekim Dummkopf’un başının, eski evrede, başı giyotinle kesilmiş bir katile ilişkin olduğunu söyleyerek onu müzeye bağışlar.

GAZETECİLİĞİN FARKI

Bir öbür çılgın tabip hadisesi da Ruh Değişimi isimli hikayede kendini gösterir. Tabip Harwood hipnotizma alanında hayli uzman bir insandır. Günün birinde iki akıl hastasıyla karşılaşır: Kendini otomobil tamircisi olarak gören bir prens ve kendini prens olarak gören bir otomobil tamircisi.

Hekim Harwood bu ikiliyi yan yana getirdiğinde, tedaviyi desteklemek için hastaların batıl inançlarından faydalanmaya karar verir. Seans esnasında birden ortaya çıkan gizemli bir adamın yaptığı büyüler sonucunda ruh değişimi yaşandığını ve hastaların sıhhatlerine kavuştuğunu tez eder. Pek alışılmış bu Hekim Harwood’un küçük sırrıdır.

Mitchell’in hikayelerindeki bilim kurgusal örnekler, güldürü materyali olarak kullanıldığı üzere, günlük hayatı kolaylaştırmayı da maksatlar ve bu haliyle hinlik, açıkgözlük üzere özelliklerin sonucunda ortaya çıkarlar. 19. yüzyıl biliminin/icatlarının insan hayatına olan tesirini düşündüğümüzde, bu durum daha anlaşılır olur.

Mitchell’in hikayelerinde gazeteciliğinin de katkısını açık formda hissederiz. Hikayeler bir tanıklık içerirmiş üzere, bir gazetecinin kaleminden çıkan haber üzere bir havaya bürünür vakit zaman. Bu üzere durumlarda gerek hikaye bireyleri, gerek yaşanan “tuhaf” olay belirli bir merak içerisinde ve gerçekliğini yavaş yavaş açıklayan bir durum halinde verilir.

‘Geri Giden Saat’, yalnızca bilim kurgu meraklıları için değil, dünya edebiyat tarihi açısından da değerli kitaplardan biridir. Dahası Mitchell bu türlü bir müelliftir. Şimdilerde ayıla bayıla okuyup izlediğimiz bilim kurgu kitaplarını, sinemalarını düşününce, tüm bunların kaynağına bakmak hepimizin ufkunu açabilir.

Gazete Duvar