Geçtiğimiz yıllardaki edebi yapıtlarıyla çok sayıda ödül alan Murat Gülsoy, erken yıllarda Hayalet Gemi isimli bir mecmua çıkarır. Yaklaşık on yıl süren bu üretimi, “Edebiyat, sanat son derece kişisel yapılan bir iştir lakin mecmua çıkarmak hem de bunu on yıl boyunca yapabilmek fakat bir topluluğun başarabileceği bir iştir. Editörlüğün ne demek olduğunu öğrendim ayrıca” kelamlarıyla tanım eden Gülsoy, son olarak Can Yayınları’ndan ‘Belirsiz Bir Anın Kıyısında’ isimli hikaye kitabını yayımladı.
Murat Gülsoy’la bir ortaya geldik. Edebiyat anlayışını, yaratıcı müelliflik problemini ve öğretim üyesi olduğu Boğaziçi Üniversitesi’ni konuştuk.
Bir evvelki hikaye kitabınız yayımlanalı yaklaşık on yıl olmuş. O süreçten bugüne hikaye anlayışınızda (hem okur hem müellif olarak) ne çeşit değişiklikler oldu sizce? Bu müddet zarfında öbür bir okur kitlesi de oluştu.
Ben yazdıklarımı tiplerine nazaran farklı yerlere koymuyorum. Kurmaca denilen genel bir başlık altında düşünüyorum yazdıklarımı. ‘Keşke hikaye ve romanı kapsayan tek bir sözümüz olsaydı’ der Milan Kundera, ben de onun bu fikrine yakınım. Yazdıklarımda süregiden temalar, hususlar olduğu üzere değişen atmosferler ve motifler de var. ‘Ve Ateş Bizi Tüketiyor’ ile öteki bir basamağa geçtiğimi düşünüyorum, tahminen de en baştaki ruh durumuma döndüm, daha gerçeküstünün, fantastiğin, gotiğin kendini hissettirdiği bir ruh durumu. Edgar Allan Poe ile Hüseyin Rahmi Gürpınar’ı birlikte okuduğum periyotlar vardı, dehşetli ve şaşırtan olanla komik olanın birbirine dönüştüğü kıssalar; sonra Borgesler, Kafkalar, Oğuz Ataylar sökün etti. Tüm bu müelliflerin kesiştikleri yerler oluyor, muhtemelen ben de o kesiştikleri noktalarda kendimden bir şeyler buluyorum. Örneğin Oğuz Atay’ın ‘Korkuyu Beklerken’ hikayesi ile hem Kafka hem Borges hem de Dostoyevski bir biçimde kesişiyor ya da bana o denli geliyor. Birbirlerini hiç okumamış olsalar bile bu muharrirlerin ruh durumları ile kendi iç dünyam ortasında yakınlıklar bulmak heyecan veriyor. Hiç beklenmedik kesişimler keşfediyorum. Ortadan geçen onca vakitte edebiyatın içine daha fazla daldım, roman ya da hikaye yazmak üzerine daha çok düşündüm, yeni yollar aradım, daha cesaretli olmaya çalıştım. Son devir yazdıklarımda kendi dünyamın sonlarını genişlettiğimi, kendimi daha iyi tanımaya başladığımı düşünüyorum.
Edebiyatın farklı cinslerinde eser üretiyorsunuz. Bir kıssa zihninizde belirmeye başladığında, bunun roman ya da hikaye olacağına nasıl karar veriyorsunuz?
Karışık bir bahis. Kolay bir yanıtı yok. Bazen çok kolay anlarsınız, bu bir hikaye olur dersiniz. Tek bir tesir üzerine heyetidir, kuvvetli ve çarpıcı bir tesir, o vakit hikayedir o, fakat bazen de geniş imkanlar sunan bir husus ya da yapı gelir aklıma. Bu türlü bir tema ya da bir kurgu mimarisi geliyorsa o vakit bir romana evrilir.
Uzun bir müddettir “yaratıcı yazarlık” dersleri veriyorsunuz. Buradaki süreç nasıl ilerliyor? Ayrıyeten okurlarımız için “yaratıcı yazarlık” tarifini açar mısınız? “Sıradan yazarlık”tan farkı nedir?
Yaratıcı yazarlık/yazı kavramı hikaye ve roman müellifliğini tabir eder. Bu mevzuda çok geniş bir literatür var, bir ucu edebiyat tenkidine dayanıyor başka ucu anlatıbilimine hatta dilbilime uzanıyor. Hikaye ve roman yazarken yaptığımız, lisanla bir dünya kurmaktır. Okur bir yer duygusu yaşar, o yerde vakit akmaya başlamıştır. Bu tipten bağımsızdır neredeyse. Kafka’nın Gregor Samsa’sı sabah uyandığı an onun odasında vakit akmaya başlamıştır bizim için. Akabinde orada insanların hislerini, davranışlarını ve niyetlerini izleriz. İradi varlıkların hareketini görürüz. Şiir, deneme üzere edebi çeşitlerde koşul olmayan bu “dünya kurma” ve “iradi varlıklar yaratma” sorunu nedeniyle “yaratıcı” müellif deniliyor. Sonuçta tüm hikaye ve roman yazan şahıslar yaratıcı müelliflik aksiyonunun içindedir. Alışılmış yazdıklarının niteliğinden bağımsız olarak söylüyorum bunu. Bu işin bir tarafı. Çok uzaktan baktığımızda çabucak söyleyebileceğimiz kalın çizgiler.
Bilinmeyen Bir Anın Kıyısında, Murat Gülsoy, 264 syf., Can Yayınları, 2021.
Lakin biraz daha yakından bakıldığında yaratıcı muharririn kurgusal dünyalar ve beşerler yaratırken yaptığı iş, kendi iç dünyasının gerilimlerinden beslenir. Bu tansiyonlar insanın hem kendi fizikî varlığından hem de etrafındaki toplumsal/tarihsel şartlardan kaynaklanır. Bu evre çok kıymetli. Sanatsal üretim ve arayış süreci bu tansiyonları ne kadar iyi araştırıyorsa o kadar nitelikli eserler ortaya çıkar. İşin en sıkıntı kısmı da budur esasen. Yaratıcı müellif kendi üzerinde çalışan, tüm bilişsel fonksiyonlarını ve yeteneklerini kendi şuur dışı süreçlerini kurcalamaya harcayan kişidir. Sorun müellifin dünya görüşüyle, bilgisiyle, entelektüel donanımıyla ilgili olmaktan çok bu içsel araştırmaya kendini açmasında düğümlenir. Her müellif her vakit bunu yapabilir mi? Hayır. Hatta çok iyi müelliflerin bile kimi vakit birinci yapıtlarında gösterdikleri parıltıyı ilerleyen yaşlarında gösteremediğine şahit oluruz, bunun en büyük nedeni artık kendi içsel süreçlerini araştırmayı bırakıp çok daha konforlu bir alana çekilmeleridir, orada yılların birikimi ile okurlara birçok şey anlatabileceklerini düşünürler. İşte müellifin sıradan bir “bilen” olmaya dönüştüğü andır bu. Yazdıkları da didaktikleşmeye, vasatlaşmaya başlar. Olağan başından beri bu türlü yazanlar da çoktur. Yazıyı steril bir entelektüel faaliyet olarak görenleri kast ediyorum. O vakit yapılan iş sanat olmaktan çıkar ve bir tıp gelişkin metin yazarlığına dönüşür.
‘İYİ EDEBİYAT ÖDÜLLERİNİN DEĞERLİ BİR FONKSİYONU OLDUĞUNA İNANIYORUM’
Yapıtlarınızla pek çok edebiyat mükafatı aldığınız görülüyor. Ödül almak motivasyonunuzu etkiliyor mu?
En değerlisi birincisiydi. Çok gençtim ve ödüllere, heyetlere, baskın edebiyat ortamına dair büyük önyargılarım vardı. Lakin kendime nazaran çok ters olduğunu düşündüğüm kısa bir hikayeyle Yunus Nadi’den ödül alınca bu hususa bakışım değişti. Kimse beni tanımıyordu, yeniden de yazdığımı okumuş, beğenmiş, değerlendirmişlerdi. Birincisi bunun benim üzerimde son derece olumlu bir tesiri olmuştu. Motivasyonum yükselmişti. Ayrıyeten edebiyat dünyasına dair aklımdaki klişe önyargılar kırılmıştı. Daha sonraki yıllarda da kitaplarıma ödül veren heyet üyeleriyle tanıştığımda, Füsun Akatlı, Şara Sayın üzere son derece saygın eleştirmenlerin, akademisyenlerin yazdıklarımı ne kadar dikkatli okuduklarını görmek memnun etti. Bu benim ferdî tecrübem. Elbette aksilikler yaşayanlar da olmuş olabilir lakin ben iyi edebiyat ödüllerinin kıymetli bir fonksiyonu olduğuna inanıyorum. Yayınevleri ne de olsa ticari kuruluşlardır, iki maksatları vardır: iyi kitap yayımlamak ve ziyan etmeden yayınevini sürdürmek. Uygunun tarifini da kendilerine nazaran yaparlar. Vakit içinde bir kimlikleri oluşur. Nitelik değerlidir lakin satış da değerlidir. Mükafatlar ise kitabın satışı ile hiç ilgilenmez, kendi ölçütlerine nazaran en iyiyi seçmeye çalışırlar. Kimseye bir borçları yoktur, hasebiyle okura bir istikamet gösterir mükafatlar.
Sait Faik Öykü Armağanı heyetinde yer alıyorsunuz. Ödül alması öngörülen bir yapıtın kriterleri nelerdir?
Sait Faik Kıssa Armağanı biliyorsunuz Darüşşafaka Cemiyeti’nin uhdesinde düzenleniyor. Son derece saygın eleştirmen ve müelliflerden oluşan bir heyeti var. Her heyet üyesi kendi edebiyat anlayışına nazaran kıymetlendiriyor kitapları. Akabinde toplanıyoruz ve kapalı oyla herkes üçer isim öneriyor. En çok oyu alan mükafatı alıyor. İnanır mısınız bugüne kadar ikinci bir oylama yapma gereği hiç duymadık, yani birinci olan kitaplar heyetin çoğunluğunun dikkatini çekmiş oldu daima. Benim için kriter, lisanı iyi kullanması, kurgulama ve anlatım biçiminde yenilikler getirmesi fakat her şeyden değerlisi üzerimde bir tesir yaratabilmesi. Çalışılmış, emek verilmiş kitaplar şimdi daha olgunlaşmaya muhtaçlığı olanlardan çok çabuk ayrışıyor zati.
‘HAYALET GEMİ İLE EDİTÖRLÜĞÜN NE DEMEK OLDUĞUNU ÖĞRENDİM’
Bugünden baktığınızda “Hayalet Gemi” mecmuasını hazırlamanızın edebi kimliğinize ne tıp katkıları olduğunu düşünüyorsunuz? Sizi hangi mevzularda besledi?
Birincisi kolektif iş yapmanın zevkini aldım. Bu benim için çok kıymetli bir kazanım oldu. Edebiyat, sanat son derece kişisel yapılan bir iştir lakin mecmua çıkarmak hem de bunu on yıl boyunca yapabilmek lakin bir topluluğun başarabileceği bir iştir. Editörlüğün ne demek olduğunu öğrendim ayrıyeten. Masa üstü hazırlık (mizanpaj, dizgi), matbaa, dağıtım, reklam toplama, tahsilat yapma üzere yayıncılığın tüm etaplarında on yıl ter döktüm. Tiyatrocular için söylenen bir kelam vardır sahne tozunu yutmak diye ben de o denli bir tecrübe yaşadım. İçerik olarak da beni her vakit beslemiştir. Zira mecmuada sosyoloji, tarih, mühendislik, fizik okumuş, sinemayla, fotoğrafla ilgilenen çok farklı geçmişlere sahip beşerler bir aradaydık. Tartışmalarımız çok geniş bir kültürel yelpazeye yayılıyordu. Üniversite üzereydi. Gerçi zati bir yandan da üniversitedeydim. Bunlar daima iç içe yaşadığım süreçler oldu. Disiplinler ortası çalışmak, sorunlara farklı bakış açılarından yaklaşmak, diğerlerini anlamaya çalışmak… Bunlar daima o devir kazandığım niteliklerdi.
Yazmak, bir yerde teknik bir sorun birebir zamanda… Mühendislik eğitiminizin, öğretim üyeliğinizin yazma maharetinizi etkilediğini düşünüyor musunuz?
Elbette yazma hünerimi etkilemiştir lakin daha çok tesirli olan az evvel söylediğim entelektüel ortam oldu. Alışılmış 1990’larda tenkit kuramları hakkında okuduklarım da çok geliştirdi beni. Daha evvel okumuş olduğum muharrirleri farklı bir gözle okumayı öğrendim. Yazmayı geliştirmenin en değerli yollarından biri insanın okumasını derinleştirmesidir. Analitik fikir burada çok fonksiyonel olabiliyor. Elbette toplumsal ve tarihî dinamikleri gözden kaçırmadan… Zira edebi bir yapıt ne yalnızca müellifin psikolojisine bağlıdır ne de kullandığı edebi tekniklere… İçinde yaşadığı tarihî toplumsal dinamiklerin izlerini görmezseniz yazdıklarını tam olarak anlayamazsınız. Örneğin 1970’leri düşünmeden Bilge Karasu’nun ‘Gece’sini okumaya kalkmak son derece eksik olur.
‘BOĞAZİÇİ YAYINEVİ FİİLEN DURMUŞ DURUMDA’
Bir müddet evvel Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyum atanmasından sonra Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’ndeki misyonunuzdan istifa ettiniz. 17 yıllık bir süreç sonunda misyonunuzdan ayrılmak nasıl bir his? Anlatır mısınız?
Öncelikle şunu belirtmeliyim zira birçok mecrada yanlış anlaşılıyor, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’nin Yayın Konseyi Başkanlığı benim üniversitedeki vazifelerimden biriydi. Asli vazifem Biyomedikal Mühendisliği Enstitüsü’nde öğretim üyeliği ve bu vazifemden istifa etmedim, işimin başındayım. Ayrıyeten B.Ü. Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi Müdürlüğü misyonuna de devam ediyorum. Öğretim üyeliğinden yani Boğaziçi Üniversitesi’nden ayrılmak üzere bir niyetim yok. Yayın konseyi başkanlığına ise 2004 yılında o zamanki rektörümüz Ayşe Soysal tarafından getirildim. Çok önemli bir yayın heyeti kurduk ve son derece kısıtlı imkanlarla nitelikli bilim ve akademik yayıncılık yapmaya çalıştık. Daha sonra her yeni rektör atandığında ben kapılarını çalıp o güne kadar ne yaptığımızı, bundan sonra ne yapılabileceğini anlattım. Hepsi üniversitenin vazife onayı verdiği bu rektörlerle yayınevini birlikte sürdürmeye devam ettik. Ocak ayında bir gece yarısı atanan yeni rektörle bu türlü bir görüşme yapmam mümkün olamayacağı için istifa etmeyi uygun gördüm.
Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi geçtiğimiz pandemi periyodunda çok büyük maddi zahmetler içine düşmüştü. Devam edebilmesi için çok uğraş sarf edilmesi gerekiyordu fakat şu anda üniversitenin gündemi çok daha acil problemlerle meşgul. Maalesef kaybeden kültür ortamımız oldu. Zira bilim yayıncılığı sıkıntı ve kıymetli bir iş. Şu anda Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi fiilen durmuş durumda. Üniversite için asla karamsar değilim fakat Yayınevi’nin tekrar birebir ivmeyi yakalaması çok güç. Deneyimli editörlerimiz işi bırakmak zorunda kaldı bu süreçte örneğin. Bu çeşit bir birikim yalnızca parayla geri getirilemez ne yazık ki…
’37 YILDIR BU KURUMDAYIM, BİRİNCİ SEFER BOĞAZİÇİ KENDİ KİMLİĞİNİ BU KADAR AĞIR TARTIŞTI’
Boğaziçi Üniversitesi’nde şu an öğretim üyesi olarak misyon yapıyorsunuz. Gelinen süreci nasıl yorumluyorsunuz?
Öncelikle çok üzgünüm. Üniversitemiz hiç hak etmediği bir atama ile bir krize sürüklendi. Şöyle düşünün 31 Aralık 2020’ye dek olabildiğince huzur içinde, herkesin varoluşuna saygılı, demokratik bir ortamda çalışıyorduk. Ne bir polis gücü vardı etrafta ne de şiddet içeren bir olay oluyordu. Boğaziçi her niyetten öğrencinin, hocanın birlikte yaşamayı becerdiği bir üniversiteydi. Onlarca kulüp, öğrenci inisiyatifi yan yana etkinliklerini yaparlar, birbirlerini duyarlar, demokratik kültürlerini geliştirirlerdi. Elbette ortada sırada ülkenin ateşli gündeminin yansımaları olurdu fakat çatışmaları üniversitenin bileşenleri kendi içinde çözmeyi becerirdi. Üniversite büsbütün tabandan üst yanlışsız yönetilirdi. Tüm kararlar ünitelerde alınırdı. Örneğin bir kısım açacağı dersler, alacağı hocalar konusunda temel belirleyiciydi. Liyakat, yani o işi yapmaya ehil olmak en değerli aranan özellikti. Elbette şeffaflık gözetilerek yapılırdı bütün bunlar. Hesap verilebilirlik en kıymetli unsurdu.
Şöyle bir örnek vereyim, yalnızca üniteler değil üst idare tüm hocaların davetli olduğu Genel Heyet toplantıları düzenlerdi her devir. Burada periyotluk icraat ve problemler anlatılır, herkes haberdar edilir, idare tartışmaya açılırdı. Herkes, akademik rütbesinden bağımsız olarak -ki bunu ima etmek bile çok ayıptır- kelam alır dilediği üzere idaresi eleştirir ya da okulda yanlış ya da eksik bulduğu uygulamaları lisana getirirdi. Bu bildiğim kadarıyla Türkiye’de üniversitelerde olmayan bir gelenek. Ayrıyeten, son devirde bu Genel Kurul’lara her ay bir defa Öğlen Yemeği Buluşmaları eklenmişti. Üst idare tam takım rektörlükte toplanır, rastgele bir gündem dayatmaksızın öğretim üyelerinin sorularını yanıtlar, tenkitlerini dinlerdi. Bunları bu türlü uzun anlatıyorum zira Boğaziçi’nin gelenekleri denildiği vakit tam olarak neden kelam ettiğimiz anlaşılmıyor. Artık bunlar bir gecede ortadan kalktı. Ayrıyeten yeniden bir gecede hiçbir akademik teamüle uygun olmayan halde iki fakülte kuruldu. Bir gecede iki fakülte… Bu akıl alır bir şey değil Boğaziçi için.
Birinci günden bu yana biz öğretim üyeleri de elimizden geldiğince yanlış gördüğümüz bu uygulamalara karşı çıkıyor, yasal ve akademik olarak tüm haklarımızı kullanarak üniversiteyi muhafazaya çalışıyoruz. Ben 1984 yılında öğrenci olarak girdim Boğaziçi’ne. Sonra doktoramı İTÜ’de yaptım ancak o mühlet boyunca da Boğaziçi’nde öğretim görevlisiydim. Hasebiyle Üniversite’nin 37 yılına şahidim. Yani 158 yıllık kurumun dörtte birinin şahidiyim. Benden çok daha büyük hocalarımız var şu anda o meydanda nöbet tutan, 1970’lerden beri hocalık yapmış dev isimler. Hocaların hocası olmuş akademisyenler. Herkesin üzerinde anlaştığı temel bedeller 2012 yılında Boğaziçi Üniversitesi Senatosu tarafından kayda geçirilmiştir ve orada şöyle der: “Üniversitelerin rastgele bir kişi ya da kuruluşun tesir yahut baskısına maruz kalmaması ve siyaset aracı olarak kullanılmaması bilimsel ve toplumsal gelişim açısından vazgeçilmezdir.” Tıpkı adalet sistemi üzere üniversitenin de özerkliği yok olursa toplum çok büyük felaketler yaşar. Örneğin salgın, zelzele, etraf kirliliği, iktisat, ruh sıhhati, toplumsal barış üzere can yakıcı mevzularda üniversitenin objektif uzmanlığından yararlanmak yerine sığ siyasi söyleme teslim olan bir ülke sıkıntılarını çözemez, sahiden çok önemli meseleler yaşar. Akademik özerkliğin ne olduğu, Boğaziçi’nin bu bahisteki birikimini daha detaylı öğrenmek isteyen okurlara eski rektörlerimizden Üstün Ergüder’in yazısını okumalarını salık veririm. Gerçi bu alanda çok sayıda hocamızın mülakat ve yazıları yayınlandı lakin şu sıralar en son yayınlanan ve kapsamlı bir yazı olduğu için bunu öneriyorum. Son olarak da umutlu bir şeyler söylemek isterim. Dediğim üzere, 37 yıldır bu kurumdayım, birinci sefer Boğaziçi kendi kimliğini bu kadar ağır tartıştı, tüm bileşenler birinci sefer bu kadar güçlü formda bir ortaya geldi ve kendini, kıymetini fark etti. Hasebiyle çok güçlü bir Boğaziçi var artık, üstelik toplumun kimi kesitlerinde pompalanmaya çalışılan -esasında gerçekliği olmayan- “fildişi kulede yaşayanlar” imajı da yerle bir oldu. Münasebetiyle yarın çok daha sağlam bir Boğaziçi olacak. Öğrencilerimden fark ediyorum, herkes yaptığı işe daha bir hırsla sarılıyor, daha çok çalışıyor.
Hazırladığınız yeni bir çalışma var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Günler çalışarak geçiyor. Bir yıldır üzerinde çalıştığım bir romanım var, onu yazıyorum ağır ağır. 1890’da doğmuş ve 70lere dek yaşamış bir ressamın hayatını merkeze alan bir sanatçı romanı. Olağan tıpkı vakitte tarihi bir roman da oluyor. Fotoğraf oldum mümkün çok sevdiğim, bana ilham veren bir sanat kısmı olmuştur. ‘İstanbul’da Bir Merhamet Haftası’ isimli romanım Max Ernst’in fotoğrafları üzerine konseyiydi örneğin ya da ‘Tanrı Beni Görüyor mu?’ kitabımdaki birçok hikayede fotoğraf, illüstrasyon kullanmıştım, vakit zaman çeşitler ortası çalışmalara girişmiştim. Artık hem fotoğraf yapma sürecini hem de fotoğraf sanatının Türkiye’deki gelişimini anlatan bir roman olacağa benziyor. Heyecanla okuyorum, yazıyorum.
Gazete Duvar
