Şayet müziği yalnızca bir cümbüş aracı olarak değil, bir reaksiyonun tezahürü olarak da ele alırsak, dinlediğimiz melodinin, sesin gündelik hayatta neye karşılık geldiğini de anlayabiliriz. Hem politik ya da toplumsal olanı hem de sıradan hayatlarımızın irili ufaklı sorunlarını, beşere dair tüm hisleri buluruz müzikte. Elbette bunlardan fazlasını da.
Müzik, tarihi boyunca büyük sarsıntıların, dönüşümlerin izlerini de sırtlanarak ulaştı bugünlere. 1. Dünya Savaşı’nın, Büyük Buhran devrinin, 2. Dünya Savaşı’nın ve yaşanan ekonomik krizlerin yarattığı ruhsal çöküntülerin her biri, müzikte büyük kırılmalara neden oldu. 1929 yılında ABD’de yaşanan büyük ekonomik kriz öbür ülkeleri de direkt etkilemişti. 1930’larda plak dalı önemli yaralar almış, satışlar düşmüş, çok az plak şirketi ayakta kalabilmişti. Lakin bu periyottan çabucak evvel, 1925 yılında elektrikli kayıt aygıtının gelişmesi sayesinde ses kayıt tarihi açısından ihtilal sayılabilecek bir gelişme yaşanmıştı. Zira elektrikli kayıt, farklı melodilerin, yöresel seslerin kaydedilmesi açısından büyük bir imkan sunmuştu. Bilhassa liman kentlerinin kenar mahallelerinde, varoşlarda yaşayan farklı kültürlerin, göçle gelenlerin sesleri farklı bir ritimle yükseliyordu artık. İşsizliğin, yoksulluğun, eşitsizliğin haykırışı taşıyordu onların kelamlarında. “Bir halkın yahut hareketin politik olarak teşekkül etmeden evvel müzikal olarak oluştuğu”nu söyleyen Michael Denning’in saptaması, müziğin yalnızca dinlenip geçilecek bir şey olmadığının da altını çiziyor. Bu büyük çöküş, işte o çok sesli müzik tiplerinin kayıt altına alınmasıyla şekillendi.* New Orleans cazı, Beunos Aires tangosu, Swing üzere müzik cinsleri yayılmaya başladı. Mesela 1930’lu yıllarda Amerikan Hot Swing Avrupa’da çok popülerleşmiş, Andy Bennet’e nazaran bu müzik bilhassa Almanya’da otoriteye karşı direnmenin sembolü olmuştu.
Devrin en kıymetli dinleme araçlarından biri olan radyo ve bozuk parayla çalışan müzik kutuları o günkü karanlık havayı bir nebze de olsa dağıtacaktı. Büyük buhranın yarattığı yıkımı dans ederek, müzik dinleyerek atlatmaya çalışan büyük bir kitle vardı. Jukebox denilen müzik -ya da dans- kutusu büyük bir popülarite kazandı ve yaklaşık otuz yıl altın çağını yaşadı. Bu süreçte formu şemali de yeni dizaynlarla parladı, kayıt arşivi de vakit içinde hayli genişledi. İşin özü, tüm dünya onunla dans etti, kiminin isyanına kiminin hüznüne kiminin de anlık sevinçlerine eşlik etti bu müzik makineleri. 1934 yılına gelindiğinde, küçülmüş olan müzik sanayisi krizden sıyrılmış, güçlü bir formda ayağa kalkmıştı. Bu büyük buhran, beraberinde öbür imkânların doğmasını sağlamış, yeniliklerin kapısını aralamıştı.
Akabinde 2. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi her alanda olduğu üzere müzikte de yeni krizleri beraberinde getirdi. Getirdi de, insanın müziğe olan muhtaçlığı azalmadı, bilakis, daha da ehemmiyet kazandı. Müzik, savaşların, krizlerin tesiriyle gücünü yitirmiyor; her krizden dönüşerek, geleceğin sesini de içinde taşıyarak çıkıyor. Bu dönmede, tüketim sanayisinin büyümesine yönelik çalışmalar ve genç jenerasyonu pazar olarak gören bir anlayış kendini gösterse de, karşı kültürün dinamikleri de oluşmuştu. Genç jenerasyon daha politik, otorite aksisi bir hal içindeydi.
Ve artık isyan vaktiydi. Gençlik başkaldırmış, öğrenci hareketi sokaklara taşmış, bayanlar, emekçiler, siyahiler, barış, özgürlük ve eşitlik isteyenler isyan etmişti. Kısa müddette tüm dünyayı sarsacaktı 68 nesli. Bu isyana rock müzik eşlik etmiş, gençlerin ayaklanmasının sesi olmuştu. Bir ters kültür, hem müziği hem edebiyatıyla o periyoda damgasını vurmuştu.
BİR GRUP SORULAR…
Sonraki yıllarda da müzik, gelecekte olacakların nüvesini içinde taşıyarak gelişti. Dinleme araçlarından müziğin üretim ve tüketilmesine kadar her şey, içinde değişimi, dönüşümü taşıyarak geldi. 1970’lerin sonlarında analog synithesizer’dan (sentezleyici) dijital synithesizer’a geçilmesi müzikte değerli bir dalgalanmaya sebep oldu. Bilhassa 80’lerde tanınan müzikte yaygın olarak kullanılan synithesizer elektronik müziği başlatan ögelerden biriydi. 2000’ler, globalleşme, internet teknolojisi derken hem vakit ve yer algımız farklı boyutlar kazandı, hem de gençlik altkültürleri bu bağlamda yeni manalar kazandı. Müzik de tıpkı hayatlarımız üzere baş döndürücü bir süratle, neredeyse büsbütün dijital sisteme evrildi. Tabiatla münasebetin büyük oranda koptuğu bu süreçte, internet teknolojisi hayatımızın odak noktası oldu. Bilhassa iki yılı aşkın bir müddet boyunca tüm dünyanın büyük bir kapanma yaşadığı salgın devrinde, insanlık farklı bir yola girdi. Artık yerler azaldı, daraldı, vaktin akış suratı arttı. Bu durum, vakit ile yer ortasındaki ilişkinin büyük oranda kopmasına neden oldu. Daha doğrusu, sanal alem yeni yerimiz haline gelmeye başladı. Bu yeni kültürel ve toplumsal ortam, vakit ve yer algımızda farklı boyutlar yarattığı üzere, edindiğimiz birçok alışkanlığın pratiğini de radikal biçimde değiştirdi. Zati kayıtlı müzik sanayisinin, klasik prosedürlerin terkedilmesi, müziğin dijitalleşmesi uzun vakittir müziğin üretim, paylaşım, dağıtım ve tüketim usullerini de yine şekillendirmişti. Müzikal form olarak fiziki albümün ehemmiyetini yitirmesi, bütüncül anlayışın kaybolması, tekli çalışmaların öne çıkması yeni değil kuşkusuz. Bütüncül anlayışın parçalanması salt müzikle de hudutlu değil, hayatın her alanına yansımış durumda. Her şeyin çok süratli bir formda değişmesi ve değişimin bir süreklilik halinde olması, bulunduğumuz periyodun ve geleceğin ideolojisini de içinde barındırıyor. Kuşkusuz her şeyin mikro seviyede modüllere ayrılmasının politik, toplumsal, düşünsel temeli de var. Yeni bir “yaşam kipi”nin ve “düşünsel evren”in tezahürü olarak da değerlendirilebilecek bu postmodern sürecin sanata, siyasete, toplumsal yapılara olan tesirinde yapıbozum anlayışının kıymetli bir öge olduğu da söylenebilir. Parçalayıp yine yapma edimi daima bir değişkenliği de beraberinde getiriyor. Tahminen buna akışkanlık demek daha hakikat olabilir. Münasebetiyle hayatımız hiç olmadığı kadar modüllü ve akışkan artık. Müzik de o denli. Bugün teknolojinin sınırsız vaadiyle bize sunulan seçeneklerin çokluğu, hayatımıza, tıpkı vakitte bir özgürlük olarak da yansıyor. Pekala, seçeneklerin bu denli çoğalması, binlerce, milyonlarca datadan istediğimizi seçebilecek durumda olmamız nitekim de bizi özgür mü kılıyor? Mesela, internetin, yeni medyanın müzisyene sağladığı geniş imkanlar, hakikaten de bağımsız müziğin sesinin duyulmasına her zamankinden daha fazla mı katkı sunuyor? Ya da soruyu şöyle sorabiliriz: Bağımsız müzik, sistemden bağımsız mı?
Her devir kendi şartlarını ve sistemini yaratıyor. Hem de, en özgür olduğumuzu sandığımız anlarda bile. Ya da bu türlü sanmamız, bizim bu halde düşünmemize neden olacak alanların yaratılması ve sunulması sayesinde oluyor. Seçtiğinizi sandığınız şey, sayılarla, algoritmalarla, kullanıcı data analitiğiyle ya da dijital platformlarda yer alan müzik listeleriyle mi belirleniyor? O halde bir soru daha soralım: Nitekim seçiyor muyuz, yoksa seçiliyor muyuz?
Lakin, bu periyodun göz arkası edemeyeceğimiz en büyük getirisi merkezin parçalanması, artık tek bir merkezin olmaması. Bu, müzisyenin bir otoriteye bağlı kalmadan alternatifleri değerlendirebilmesi açısından değerli. Artık müzik yapma ve yayınlama araçlarına sahip olanların bu manada seçenekleri hayli fazla.
‘SOSYAL MEDYA PAZARI…’
Dijital platformların çoğalması, isimsiz birçok müzisyene kapı aralanmasına, onların da yaygınlaşabileceği alanlar oluşmasına imkân sağlıyor. Bilhassa toplumsal medya, müzisyenlerin ismini duyurmasında kıymetli bir mecra. Lakin bu sistemin de kendi şartlarını, kendi pazarını yarattığını söylemek gerek. Bir müzisyenin yaptığı müzik, bugünkü sistemin içinde yer alan, milyonlarca dinleyicinin takip ettiği dijital platformlardaki listelere giremediğinde görünürlüğü azalıyor. Şayet birden fazla listeye girebilirse, dinlenme oranının önemli biçimde artması işten bile değil. Bununla da bitmiyor. Bu çoklu ortamda kaybolmamak için süreklilik gerekiyor. Uzun ortalar yerine kısa aralıklarla müzik yayınlamak, bu süratli akışın içinde yok olup gitmemenin olmazsa olmazı. Gelinen nokta, üretim-tüketim münasebetlerinde sistemin devam etmesi için şimdi birinin kullanım müddeti dolmadan yenisinin üretilmesini zarurî kılıyor. Müzikte de akışın devam etmesi için daima güncelleme gerekiyor. Bu, müzisyenler için değerli bir baskı ögesi. Üstelik vaktin akış suratının artması, odaklanma müddetinin azalması, neredeyse sınırsız sayıdaki müziğe ulaşabilme kolaylığı ve bir müzikten başkasına süratli bir halde geçebilme imkânı, müzik müddetlerinin de kısalmasına neden oldu.
Pekala, gelecekte nasıl bir müzik bekliyor bizi? Bunun şu an için net bir karşılığı yok. Tahminen bugüne bakarak yakın gelecek için kimi varsayımlarda bulunabiliriz. Doğal ve güçlü ses üreten ses sentezleyiciler (akustik enstrümanların seslerini dijitalde yine yaratan ses örnekleyiciler) epeydir kullanılmasına karşın bunun çok daha ileri bir boyuta taşınması uzak bir ihtimal değil. Yapay zekâ teknolojisinin gelişmesi sayesinde isteyen herkesin müzik yapma imkanına sahip olacağını söylemek sürpriz olmayacaktır. Bu evrede, yapay zekânın tıpkı şiir yazdığı üzere müzik kelamı yazamayacağını hatta gerçek insan sesini çıkaramayacağını tez edemeyiz. Ki yapay zekâ yazılımıyla şimdiden bir albüm yapıldığını da biliyoruz. Ayrıyeten, fiziki enstrümanların kullanımının azalacağını da pekâlâ söyleyebiliriz. Üstelik, yeni jenerasyon ses sentezleri için çok daha gelişmiş yazılımların yapıldığından kelam edilmeye, beşere dair maharetler yerine öbür bir gerçekliğin programları şimdiden önümüze serilmeye başlandı bile.
*https://www.e-skop.com/skopbulten/baskaldiran-sesler/4091
Gazete Duvar
