Lauren Fuge

Şayet Mars’ın kızıl düzlüklerini hayat belirtileri açısından araştıran gezegenler ortası bir uzaylı avcısıysanız, küçük yeşil adamlardan fazla mikroplara rastlama olasılığınız daha yüksektir. Milyarlarca yıl evvel yaşamış antik yaratıkların fosillerine rastlama ihtimaliniz ise çok daha fazladır.

Bununla birlikte, yeni araştırmalar, kimyasal süreçlerin potansiyel olarak gelecekteki öte gezegen paleontologlarını yanıltabilecek “psödofosiller” [sahte fosiller] meydana getirebileceğine dair ihtarda bulunuyor.

KİMYASAL SÜREÇLER HAYATI TAKLİT EDEBİLİR

İskoçya’da bulunan Edinburgh Üniversitesi’nde astrobiyolog olan Sean McMahon, “Bir etapta, Mars araştırma araçlarından biri neredeyse kesin olarak bir fosile çok benzeyen bir şey bulacak; bu yüzden bunları kimyasal tepkilerle oluşan yapılardan ve unsurlardan sağlam biçimde ayırt edebilmek çok büyük bir ehemmiyet taşıyor” diyor: “Mars’taki her cins fosil açısından, [Dünya’dakine] ziyadesiyle emsal şeyler meydana getiren en az bir biyolojik olmayan süreç mevcut; hâl böyleyken, bunların nasıl meydana geldiğine ait anlayışımızı ilerletmek konusunda gerçek bir muhtaçlık kelam konusu.”

Mars’ta gerçekleşebilecek beklenen kimyasal yansımaların yarattığı kimi fosil gibisi
örnekleri gösteren kompozit manzara. Görsel: Sean McMahon, Julie Cosmidis ve Joti
Rouillard.

McMahon ile Edinburgh ve Oxford Üniversitelerinden meslektaşları, Journal of the Geological Society isimli mecmuada yayınlanan araştırmalarında, Mars’taki kayalarda ömür gibisi izler oluşturabileceği bilinen onlarca süreci gözden geçirdiler. Kimyasal süreçlerin pek birden fazla, bildiğimiz haliyle ömrün yapı taşlarını teşkil eden bakteri hücreleri ya da karbon bazlı moleküller üzere mikroskobik ölçekteki ömür biçimlerinin oluşturduğu yapıları taklit edebilirler.

Stromatolitler, bu tipten taklit edilebilecek fosillere bir örnek olabilir. Kayaya benzeyen bu oluşumlar, mavi-yeşil alg toplulukları tarafından biriktirilen katmanlardan oluşur. “Yaşayan fosiller” diye isimlendirilen bu fosiller, günümüzde hâlâ sığ seviyedeki sulak ortamlarda bulunur ve 3,5 milyar yıldan daha eski olan geçmişleriyle, Dünya’daki yaşama dair en eski delillerden birini oluştururlar.

Buna rağmen, biyolojik olmayan süreçler de stromatolitlerin oluşturduğu kubbeleri ve sütunları taklit eden psödofosiller meydana getirebilirler. Şaşırtan bir biçimde, spreyle araba boyanan fabrika tabanları üzere alanlarda ve yakın devirde Mars’ta keşfedilen sıcak su kaynaklarının bir kısmının etrafında bulunan silis birikimi üzere daha doğal süreçlerde de benzeri birikintiler oluşabiliyor.

YAPAY ZEKÂ DEVREYE GİRECEK

Bu muğlak fosillerin bir öteki örneği, 550 milyon yıl evvel Dünya’da yaşanan Ediacaran devrinden kalma kumtaşı yataklarında da görülebilir. Hayvan ve bitkileri anımsatan misal kalıntılar, yapının aslında bir vakitler eski deniz tabanını kaplayan fosilleşmiş mikrobiyal örtüleri temsil eden “dokunmuş/pürüzlü” kayaların içinde gömülüdür.

Avustralya-ABD paydaşlığıyla oluşturulan bir araştırma grubuna, bir yapay zekânın biyolojik süreçlerden (bu çeşitten mikrobiyal örtüler gibi) ya da büsbütün abiyotik [biyolojik olmayan] kimyasal süreçlerden meydana gelen kayaları ayırt edip edemediğini anlamak gayesiyle NASA fonu sağlandı. Araştırma takımının en son gayesi, Mars araştırma araçlarının fotoğrafladığı jeolojik imgelere benzeyen makine öğrenme tekniklerini uygulamak.

İngiliz astrobiyologların yayınladığı yeni makale, buna emsal araştırmaların var olan ve gelecekteki ekzobiyoloji [öte gezegen biyolojisi] araştırmalarının muvaffakiyete ulaşmasında kritik bir rol oynayabileceğini tabir ediyor.

Araştırmanın ortak muharriri ve Oxford Üniversitesi’nde misyonlu bir jeobiyolog olan Julie Cosmidis, “Geçmişte ömrü taklit eden süreçler tarafından yanıltıldık” diyor: “Pek çok sefer, Dünya’daki yaşlı kayalarda ve hatta Mars’tan Dünya’ya gelen göktaşlarında fosil mikropları andıran objeler tanımlandı; ne var ki, yapılan daha detaylı incelemelerin gerisinde biyolojik olmayan kökenlere sahip oldukları açığa çıktı.”

“Bu makale, Mars kelam konusu olduğunda ömrü taklit eden süreçlerle ilgili daha fazla araştırma yapılmasını istediğimiz, bu sayede tekrar birebir tuzaklara düşmekten kaçınmamızı sağlayacak, ikaz niteliği taşıyan bir kıssa anlatıyor.”

Yazının özgünü Cosmos Magazine sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

Gazete Duvar