George Brown*

Çok yakında, on milyarıncı Covid aşısı üretim çizgilerinden çıkmış olacak. Bilgi araştırma ajansı Airfinity’nin geçtiğimiz günlerde yayınlanan bir raporuna nazaran, ocak ayına kadar her bir kıtadaki her bir yetişkin için kâfi aşı dozu üretildiğinde kritik bir eşiğe ulaşılacak. Doz sayısı haziran ayına kadar 27 milyara ulaşacak ve bu da dünya nüfusunu gerekenden iki kat fazla aşılamak için kâfi olacak.

Ancak bu üretim zaferine rağmen, aslında her bir ülkedeki her bir yetişkine aşı yapma yarışında üzücü halde kaybediyoruz. Mevcut eğilimlere nazaran, gelecek yaz dünyanın yarısından fazlası aşılanmamış halde kalacak. Basitçe söylersek, muhtaçlığı olan insanlara aşı ulaştırmıyoruz.

ARTIK AŞI EKSİKLİĞİ DİYE BİR ŞEY YOK

Yakın vakte dek, bu durum anlaşılabilir bir aşı noksanlığından kaynaklanıyordu. Buna rağmen, artık aşıları adil bir halde dağıtma konusunda bariz ve açıklanamaz bir başarısızlık yaşıyoruz. Yetişkinlerinin sadece yüzde ikisini aşılayan fakir ülkeler aşılara ulaşamazken, vatandaşlarının yüzde 60’ından fazlasını tam olarak aşılayan güçlü ülkeler aşılara erişimi monopolleri altında tutmayı sürdürüyor. Bu ay içinde ve öngörülebilir gelecekte çok az aşı üretildiği için değil fakat onlara en az gereksinim duyulan yerlerde biriktirildikleri için binlerce insan ölecek.

Gelişmiş iktisatların oluşturduğu G7 kümesi ismine Boris Johnson’ın 2021 ve 2022 yıllarında dünyanın tamamının aşılanacağına ait verdiği kelam şu anda gerçekleştirilme talihine sahip değil. Yüzden fazla ülke bu saatten sonra nüfuslarının birinci yüzde 10’luk dilimini aşılamak için bile son tarih olan eylül ayında gereken dozları karşılayamayacak ve aşılama faaliyeti yerinde sayarken son tarih olan aralık ayında nüfuslarının yüzde 30’unu aşılama ihtimalleri çok düşük.

Dünya Sıhhat Örgütü’nün kontrolündeki Covax programı, aşıların adil biçimde dağıtılmasını sağlamak için geçtiğimiz yıl kurulan, global bazda bir toplu aşı satın alma ajansıdır. Haziran ayında G7 ülkeleri Covax’a, 870 milyon dozu en fakir ülkelerle paylaşacaklarına dair kelam vermiş olsalar bile, bu ülkelere sadece 100 milyon aşı ulaştırıldı ve en nihayetinde, dünya genelinde üretilen tüm aşıların yalnızca yüzde dördü Covax aracılığıyla bu ülkelere aktarıldı.

Aşıların bilimsel muvaffakiyetini tamamımız için gerçek bir müdafaaya dönüştüremememiz ve dünyayı aşı sahipleri ve yoksunları olarak ayrıştırmaktan kaçınamamamız ahlaki bir felaket. Şayet dünya bir devlet olsaydı, onun başarısız olduğunu söyleyebilirdik.

VAKTE KARŞI BİR YARIŞTAYIZ

Ve gidişatı bilakis çevirmek için vakte karşı bir yarıştayız. Aşı kapsamı yüksek olan ülkeler Covid hadiseleri ile vefatlar ortasındaki bağıntıyı kırmış olsa da, aşıya ulaşamayan ülkeler rekor düzeylere varan hastaneye yatış ve ölümlere yol açan yüksek hadise oranlarıyla yüz yüze. Hiç de şaşırtan olmayan bir biçimde, bu hafta Afrika ülkeleri öfkelerini, Afrikalı önderlerden ve Mandela’dan ilham alan ‘Elders group’ ve Afrikalı STK’lerin aşı eşitliği için dillendirdikleri yakarışlarla kayıt altına aldılar. Bundan sonra Batı’nın vaatlerine güvenemeyecekleri sonucuna varan önderler kendi toplu satın alma ajanslarını kurdular ve artık kendi aşı üretim kabiliyetlerini oluşturma niyetindeler.

Öte yandan, önümüzde daha gidilecek çok yol var. BM Genel Heyeti çerçevesinde Lider Biden’ın başkanlık edeceği acil bir G7 aşı tepesi, Batı’nın kullanılmadığı materyalleri ve çok sayılarda sipariş içeren aşı dağıtım kontratlarını Covax’a devretmek için kapsamlı bir planı kabul etmek doğrultusunda toplanmalı. Bunu gerçekleştirmek için ziyadesiyle aşıya sahibiz. Hâlihazırda aşı üretimi aylık 1,5 milyar doz seviyesinde ve yıl sonuna dek ayda 2 milyar dozu aşacak. O vakte kadar 1 milyardan fazla kullanılmayan aşı biriktirmiş olacağız. 2022’nin ortalarındaysa bu sayı 2 milyar dozu aşabilir.

Batılı başkanlar, yakın vakte dek üretim tedarik zincirinin kesintiye uğramasından korktukları için aşıları yedekte bulundurmayı savunabilirlerdi. Şu anda ise, önümüzdeki aylarda artacak aşı tedarikini garanti altına almaya yetecek kapasite mevcut. O kadar çok doz üretiliyor ki, artık daha büyük olan risk, milyonlarca aşının boşa gitmesi olabilir.

Buna derhal başlayabiliriz. Batılı ülkeler, eylül sonuna kadar 500 milyon doz ve akabinde her ay 200 milyon doz aşıyı elden çıkarabilir. Bu plan uyarınca, 2022’nin ortalarına gelindiğinde düşük gelirli her ülke nüfusunun yüzde 60’ını aşılamak için gereken doza sahip olacak ve bu plan onları bir yıldan daha kısa bir mühlet içinde varlıklı ülkelerin şu anki aşılama seviyelerine ulaştıracak.

PAYLAŞMAMANIN MALİYETİ PAYLAŞMAKTAN DAHA YÜKSEK

Aşı bakımından güçlü ülkeler de destekleyici aşılar ve yapılacak bağışlar ortasında bir seçim yapmak zorunda değil. Önümüzdeki yıla dek Kuzey Amerika ve Avrupa, destekleyici aşılar yapmak ve 12 yaşın üzerindeki herkesi aşılamak da dahil olmak üzere nüfuslarını aşılayabilir, fakir ülkelerin muhtaçlıklarını karşılayacak biçimde bağış yapabilir ve yeniden de birçok mümkünlüğü hesaba katacak biçimde fazladan aşılara sahip olabilir. Ve şayet dünyadaki en büyük aşı üreticisi olan Çin de bu çabaya katkı sağlamaya ikna edilirse, hedeflenen bu tarihe aydan aya ilerleyebiliriz.

Bu planın finansal maliyeti, yine istihdam, ticaret ve ticarette sağlanan yararlara kıyasla çok daha küçük olacaktır. 2022 yılı içinde öngörülen aşı alımlarını gerçekleştirmek için Covax’ın sırf 4 milyar dolara muhtaçlığı var. Hayat kurtarmak için gereken tıbbi oksijen üzere terapötikler [iyileştirici malzemeler] ve teşhis ekipmanı dahil olmak üzere, geniş çerçeveli bir faaliyet yıllık yaklaşık 30 milyar dolara mal olacak. Bu, Biden’ın öngörülen 1.9 trilyon dolarlık Covid teşvikinin ortaya koyduğu maliyetin sırf yüzde 1.5’ine tekabül eder ve gelişmiş ekonomiler ortasında hisse edildiğinde son derece cüzi bir bedeldir.

Dünyaya aşı ulaştırmaktan kaçınma fikri kendi kendini hezimete uğratacak ve dönüp dolaşıp tekrar bize musallat olacaktır. Hastalık aşılanmamış beşerler ortasında yayılırken, var olan aşılama faaliyetimizi de tehdit eden varyantlar ortaya çıkabilir. Sadece milyonlarca insanın sıhhati ve hayatı değil, birebir vakitte dünya genelindeki ekonomik toparlanmamızın sürdürülebilirliği ve kalıcı ve kapsayıcı bir refah mümkünlüğü da tehdit altında.

İngiltere Halk Sıhhati Kurumu, aşılama faaliyetinin İngiltere’de 100 bin kişinin hayatını kurtardığını iddia ediyor. Şayet diğer yerlerdeki beşerler aşı yokluğundan ötürü hayatlarını kaybetmeye devam ederse Afrika ve dünyanın geri kalanının bize bir daha güvenip güvenmeyeceğini kendimize sormamız gerekecek. Dünya Sıhhat Örgütü Lideri Tedros Adhanom Ghebreyesus’un da belirttiği üzere, aşı eşitliği çağımızın sorunu haline geldi. Bu, tıpkı vakitte dünyanın birlikte çalışma iradesini gösterip göstermeyeceğini ortaya koyan bir imtihan niteliği taşıyor. Bunu başarmalıyız.

*Gordon Brown, BM’nin global eğitimden sorumlu özel elçisidir ve 2007-2010 yılları ortasında İngiltere Başbakanı olarak misyon yapmıştır.

Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

Gazete Duvar