Liam Stewart
Birinci olarak bir asırdan fazla bir vakit evvel Albert Einstein tarafından ortaya atılan fakat 2015 yılına dek doğrulanamayan kütleçekimsel dalgaların varlığının teyit edilmesiyle, fizikçiler için, Genel Görelilik teorisinde yer alan büyük bir kestirimin, yani, Einstein’ın 1916 yılında öngördüğü ve yıldızlar ortasındaki uzaklığın azalabileceği tarafındaki görüşün teyidi de gerçekleşmiş oldu.
Bununla bir arada, sonuçlanan yeni araştırmalar, son periyotta çığır açan bu keşfin solucan deliklerinin varlığını ispatlamanın anahtarı olabileceğini de bizlere gösterdi.
ART PLAN: SOLUCAN DELİKLERİNİN GEÇMİŞİ VE BUGÜNÜ
Solucan delikleri, öncelikle bilim kurgunun bir yan eseri üzere görülüyor ve sırf ‘Star Trek’ ya da ‘Interstellar’ üzere sinemalarda rastlanabilecek bir şey olarak bedellendiriliyor. Buna rağmen, teknik açıdan, Einstein’ın görelilik teorisine uygun biçimde var olabilirler. Şayet uzay-zamanı, ortasında bulunan bir topun etrafında bükülen bir kâğıt modülü üzere hayal edecek olursanız, teorik olarak üst üste katlayarak kağıdın bir ucundan başkasına atlayabilirsiniz; bu, özünde, bir solucan deliğinin oluşumunu tanım etmenin kolay bir yolu olabilir.
Benzeri bir formda, kara delikler de geçmişte genel göreliliğin bir sonucu olarak potansiyel açıdan gerçekleşebilecek, neredeyse fantastik bir olay üzere görülmüştü. Hem solucan delikleri hem de kara delikler genel göreliliğe nazaran mevcut olsa da kuantum mekaniğinin kanunları hâlâ onlar için birtakım problemler yaratıyor.
Einstein’ın genel göreliliği tarafından öngörülen farklı bir olgu olan ‘kütleçekimsel dalgalar’, bilim insanları tarafından birinci kere 2015 yılında saptandı. Var olan teoriler, bu dalgaların, birbiriyle çarpışan ve birleşen iki üstün kütleli kara deliğin yol açtığı kozmik şiddet tarafından üretildiğini gösteriyor. Bilim insanları, solucan deliklerinin benzeri kütleçekimsel olguları meydana getireceğini, münasebetiyle, onları Dünya’dan saptayabileceklerini düşünüyorlar. Kara delikler tarafından üretilen kütleçekimsel dalgalar son derece süratli bir halde yok olurken, bilim insanları solucan deliklerinin eşsiz bir imzaya sahip olabileceklerine inanıyorlar; bu, dalgaların birbirine çarparak sektiği ve neredeyse ‘yankılandığı’ bir imza olabilir.
TAHLİL: KÜTLEÇEKİMSEL DALGALAR İŞ BAŞINDA
Kütleçekimsel dalgaların 2015 yılında tespit edilmesinin akabinde, solucan deliklerinin mevcudiyeti daha az bilim kurgu ve potansiyel olarak gerçeğe dayalı bir olgu haline geldi. Eksik olan yegâne şey, varlıklarına dair somut bir kanıttı ve ardından bilim insanları onu aramaya girişti.
Birinci kütleçekimsel dalgaları saptayan ‘Lazer İnterferometre Kütleçekimsel Dalga Gözlemevi’ (LIGO), şu anda solucan deliklerinin üreteceği kütleçekimi yankılarını tespit edecek teknolojiye sahip değil. Bu yüzden, araştırmacılar bugünlerde LIGO’nun algılama yeteneklerini geliştirmek maksadıyla çalışmalar yürütüyorlar ve büyük ihtimalle gelecek on yıl içinde dalgaları tespit edebilecekler.
Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve NASA, LIGO’nun yanı sıra, atmosferimizin ötesindeki kütleçekimi dalgalarını tespit etmek gayesiyle tasarlanan bir uzay sondası olan Lazer İnterferometre Uzay Anteni’ni (LISA) kullanmayı öneriyor. Ne var ki, planlanan misyon başlangıç tarihi 2034 olduğu için, önümüzdeki bekleme sürecini kısaltmıyor.
Kimi araştırmacılar, kütleçekimi yankılarının ya da ‘susturucuların’ [ing. ‘ringdown’], solucan deliklerinin varlığını kanıtlamanın tek yolu olmayabileceğine inanıyorlar. Karşılık, bundan fazla, kara deliklerin içinde olabilir. Bir kara deliğin en derin noktasında yatan şeyin ne olduğuna ait en çok kabul gören teori, bilginin seyahat edebileceği diğer bir yerin olmadığı, sonsuz derecede küçük ve ağır bir nokta olan tekilliktir.
Öte yandan, tekilliğin varlığı, görelilik teorisi ile çelişir ve matematiği onun etrafında dağılmaya başlar. Alternatif uzay-zaman teorileri kara deliklere uygulandığında, uzay objesi üzerindeki algıları büsbütün dönüştürür ve solucan deliklerinin ve kara deliklerin tek ve tıpkı şey olduğunu ileri sürer. [Alternatif teorilere göre] tekillik mevcut olmamalı ve bunun yerine, bir kara deliğe girince atom altı kesimlere ayrılmaktansa cihandaki öbür bir noktaya ulaşan bir çıkışa ulaşılmalıdır. Gelecekte, çeşitli kütleçekimsel dalga oluşumlarıyla ilgili büyük ölçüde bilgi toplandıktan sonra genel göreliliğin eldeki sonuçlar karşısında nasıl bozulduğunu tahlil ederek, bu sonucu belirlemek mümkün olabilir.
GÖRÜNÜM: SOLUCAN DELİKLERİ ARAYIŞINDAKİ UZUN YOL
Solucan delikleriyle ilgili arayış kısa vadeli bir vazife değil. Kütleçekimsel dalgalar birinci kere 2015 yılında tespit edilirken, LIGO on yılı aşkın bir müddettir bunu yapmaya çalışıyor. Artık kullanılan araçların büyük oranda gelişmesi nedeniyle, geçmişte inanılmaz derecede nadir görülen bir olgu olduğu düşünülen kütleçekimsel dalgalar neredeyse her hafta saptanabiliyor.
Hem LIGO hem de LISA, en azından önümüzdeki on yıl içinde, solucan deliklerinin varsayımsal olarak üreteceği özel yerçekimi yankılarını tespit edemeyecekler ve teknoloji o vakit bile bunu yapacak kadar hassas olmayabilir. Yeniden de, şayet tarih ilerleyen bir şeyse, tünelin ucundaki ışık görünebilir.
Einstein’ın görelilik teorisi, kendi vaktinde (neredeyse sözün tam anlamıyla) dünyayı yerinden oynattı ve geçen yüzyıl boyunca tekrar ve tekrar onaylandı. Böylesi bir teori yüzde 100 yanlışsız olmasa bile, vakit içinde göreliliğin daha çok ve fantastik taraflarının sırf bir teori olmaktan çok bilimsel bir gerçek olduğu ispatlandı.
Solucan deliklerinin var olup olmadığı tartışma konusu olduğunda, teknolojinin, evrenimizin bir diğer heyecan verici ve gizemli tarafını doğrulayabileceğimiz noktaya ulaşması, tahminen de -aslında çoğumuzun hayat müddeti içerisinde- sırf bir vakit problemidir.
Yazının özgünü The Debrief sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
