“Hababam Sınıfı”ndan pinti okul sahibi olarak tanıdığımız Muharrem Gürses’in yükü köy temalı melodramları vardır, girişinde mendil dağıtıldığı rivayet edilen veyahut tüm bir yerli sinemaya damga vurmuş birtakım meşhur sahneler… Bu sahnelerde çoğunlukla bayan bazen de adam öksürür, mendilinde kan görülür. Bir zirveden aşağı koşarak inenleri de sıklıkla seyrederiz. Bayan ellerini iki yana sallaya sallaya, gözyaşları içinde koşuşturur; zirvede yalnız kalan erkek başını öne şayet, hafif yan çevirir gölgelenen yüzünü, kaşlar çatılır… Bu sinemalar, bu sahneler… Hepsi şu sıra bir Netflix imalinde tekrar doğuyor. Natürel bunu iyi mi anlamalı, orası biraz karışık!
Hakan Bonomo’nun yazıp Ketche ismiyle tanınan Hakan Kırvavaç’ın yönettiği, başrollerini Aslı Enver, Kaan Urgancıoğlu ve çocuk oyuncu Mert Ege Ak’ın paylaştığı “Sen Yaşamaya Bak”, Netflix’te yayınlandı. Beş ay ömrü kalan Melisa’nın oğlu Can’ın geleceğini düşünerek varlıklı ve hödük bir adamla sevgili olma sürecini işleyen sinema, o denli başlamakla birlikte hikaye ilerledikçe apayrı (aslında çok tanıdık) bir noktaya sürükleniyor. Dilersiniz birincinin sinemanın konusunu aktaralım.
BURUKLUĞUN FORMÜLÜ ÇOK AÇIK: BEŞ AY ÖMÜR, GENÇ VE HOŞ BAYAN, GÜZEL VARLIKLI, BİR DE ÇOCUK!
Bir restoranda garsonluk yapan Melisa’yı (Aslı Enver) muayene odasında, önündeki deftere karalamalar yaparken görürüz. Tabip beş ay ömrü kaldığını söylemiştir, canı sıkkındır. Odadan çıkıp yürür. Bu manzaralar üzerine dış ses “hayat dolu” Melisa’nın aklından geçenleri bir çırpıda bildirir seyirciye. Melisa, babasız büyüyen oğlu Can’ı (Mert Ege Ak) kime emanet edecektir? İş arkadaşı Fatoş’un (Ezgi Şenler) “baba adayı bul” zorlamalarını ısrarla reddeden Melisa oğluyla bir kafede sipariş verdikleri esnada kaba davranışlar sergileyen Fırat’la atışır. Fırat (Kaan Urgancıoğlu), bisiklet üreticisi, güçlü ve beğenilen bir bekârdır. Melisa, Fırat’ın kapağını süslediği iş dünyası mecmuaları birkaç sefer karşısına çıkınca daha fazla dayanamaz ve onu tavlayacağını söyler arkadaşına… Kararını da işaretlere uymak formunda gerekçelendirir.
Bir barda “tesadüfen” tanışıp, bir iki tatlı sert sürtüşmenin akabinde sıcak bir alaka kurarlar. Can ise günlerinin çok dar bir etrafta geçmesi ve tek arkadaşının annesi olması üzere sebeplerden ötürü hayatına yeni bir figür girmesine öfkelense de vakitle alışır ve onu muzipliklerine ortak etmeye başlar.
SAADET GÜNEŞİ: 4 ÜSTÜN TESADÜF BİRDEN!
Artık işin bol spoiler içeren kısmına geleceğiz! Haliyle sineması biraz çekiştirmek gerekiyor. Olay örgüsünden başlayalım isterim. Ama öncesinde sinemadaki örgüye “benzer işler” etiketiyle paylaşılabilecek kadar benzeyen meşhur bir sahne var. Görüntü paylaşım sitelerinde yer alıyor, toplumsal medyada vakit zaman önümüze düşüyor(*). Tekrar de izlemeye üşenenler için sabrınıza sığınıp sahneyi uzun uzun anacağım.
Sinema, Nejat Saydam’a ilişkin “Saadet Güneşi”, 1970’de çekilmiş. Sahne ise şöyle… Hülya Koçyiğit’in canlandırdığı Semra, Murat Soydan’ın canlandırdığı Faruk’tan gebedir lakin ortaları açıktır. O da doğacak çocuğuna soyadını vermesi için babacan bir adam olan Güzel’le nikâh masasına oturmuştur. Taraflardan biri “evet” der, sıra başkasına geçtiğinde Semra’nın annesi çıkagelir, ateş edip evliliği bozar. Kızının yaşlı adamla evlenmesini istemiyordur. Zira yaşlı adamla bir geçmişi vardır, kendi gençliğini mahvetmiştir Cemil… Tesadüf bir! O esnada Faruk çıkagelir. Semra’nın annesi bir iki sayıklamıştır lakin tam manasıyla öğreniriz ki Cemil, Faruk’un babasıdır. Tesadüf iki! Faruk, sert bir ses tonuyla ‘nayır nolamaz’ makamından itirazda bulunur. Elbette gerçek açıklanır. Semra gebe olduğu için Güzel’le evlenmektedir, berbat bir niyetleri (aşk meşk vs.) yoktur. Tam bu esnada Cemil rahatlar, nikâh masasına eş adayı olarak oturan bayan artık gelin adayıdır. Bu kere anne hıçkırıklara boğulur. Semra, Cemil’dendir ve bu durumda Faruk ile Semra kardeştirler. Tesadüf üç! Semra kardeşinden gebe olduğunu anlayınca yıkılır. Ortamdaki herkes şaşkınlığa ve derin bir ıstıraba kapılmış, işler rayından çıkmıştır. Cemil ise keyiflidir hatta katıla katıla gülmektedir. Sevincini ise şöyle açıklar. Kızına kavuştuğu için memnundur lakin kardeşlerin aşkına üzülmez. Neden üzülsün’dür! Faruk’u bir yaşında evlat edinmiştir. Tesadüf dört!
“Öyleyse haydi nikâh masasına” moduna geçilir. Faruk ile Semra’nın memnunlukları önünde mani kalmamıştır. Aslında kâğıt üstünde Faruk Güzel’in nüfusuna kayıtlıdır, Semra ise şimdi geçmemiştir kütüğe. Yani evlilik gerçekleştiğinde yasal olarak iki kardeş evlenmeyecektir. Cemil gelini olan bayana “öz babalık” yapacak, birebir soyadı paylaşılacak, böylelikle Faruk açısından güveylik hissiyatı da ortadan kalkacaktır. Bir taşla iki kuş dedikleri! Sahnenin saçmalığı ise bu farklı tahlilin ötesinde annenin kızı Semra’ya silah doğrulttuğu sıra doruğa çıkar. Silah tutukluk yapınca Semra vefattan dönmüştür. Her şey bir yana neden kızına silah sıkmak ister bu anne? Evliliği engellemenin tek yolu kızı mı öldürmektir? Ayrıyeten asıl kaygısı Güzel’le değil midir? Direktör büyük ihtimalle bu çok öfkeye ve yöneldiği yere dikkat dahi etmemiştir.
OLAY ÖRSÜGÜSÜNE GİRİŞ: İKİ TESADÜF VE MÜNASEBETSİZ BİR ÇIKIŞ NOKTASI
Daha fazla uzatmayacağım. Çoğunuz denk gelmişsinizdir “Saadet Güneşi”ndeki bu farklı sahneye ve bu kadar anılması da gerekli midir, kuşkulu… Öyleyse bu kuşkuya denk düşen bir kuşkuyu de “Sen Yaşamaya Bak” sinemasının çekilmesi tarafında duyamaz mıyız? Yalnızca soruyorum! Kırvavaç’ın sineması, şematik kolaylığı ve öyküsel sığlığı bakımından “Saadet Güneşi”nin değişik ve bir o kadar saçma Meksika açmazından farksız bir manzara sunmakta. Elbette o kadar girift münasebetler kelam konusu değil, dört tesadüf yerine iki tesadüfle iş görülüyor. Buna rağmen temel açmazın, melodramlarımızdaki baş açmazımız olan “üç ay ömür kalması” hali olduğunu da belirtelim. Üstelik sinema açılırken Melisa, bu sinemalarla dalga geçercesine beş aylık ömür sözüne “üç ay olmasın o” diyerek karşı çıkıyor. Bu cinsten bir giriş seyirciye sanki dedirtiyor. Sanki gerçek manada alternatif bir beş ay mı izleyeceğiz? Çok geçmeden hevesimiz kursağımıza diziliyor ve müddet zarfının sinemadaki tesadüflerin oturması gayesiyle uzatıldığını anlıyoruz. Muhakkak ki üç aya sığmaz bu kadar tesadüf deyip iki ay da bonus vermişler!
Bu çıkışın peşi sıra iki tesadüf geliyor. Birincisi yalnızca Melisa için manalı, daha doğrusu biz manasını çok sonra teslim ediyoruz. İkinci tesadüf seyirciye açıklama babında… Düğümleri çözen cinsten ve Melisa’nın içini döküp rahatlamasını da sağlıyor. Birinci tesadüf dışarıdan şöyle görünüyor: Ölmek üzere bir bayan var. Çocuğu kime emanet edeceği muamma… Arkadaş(lar)ı da demek ki bu manada sorumluluk sahibi sayılmaz… Akla gelmediğine nazaran… Kara kara düşünürken bir adama rastlıyor Melisa. Adam tam “zengin piçi”. Hırslı, etrafına duyarsız, onunla konuşmak, bağlantı kurmak bir barın gürültülü ortamında konuşmaya benziyor! Seni duymaz, duyar görünür; anlamaz anladığını tez eder. Olağan bu adam (Fırat), Can’a da makûs davranıyor. Çocuğun yemek istediği keki kendisi alıyor, Can’a kalmıyor falan… Melisa bu kaba saba adamın muvaffakiyet öyküsünün basıldığı mecmua kapağını alışveriş yaptığı büfede birkaç defa görüyor ve kararını veriyor: Onu tavlayacak.
Birinci tesadüfü biz her şeyden habersiz gariban seyirciler, bir “göze kestirme” olarak okuyabilsek dahi ikinci tesadüf tam manasıyla saç baş yolduranından… Artık sıkı durun: Halbuki Can’ın babası Fırat’mış! Daha ne buyrulur! Olaylar geçmişte şu sırayı takip etmiş. Barda başlayan bir “günah gecesi”, Melisa ailesini karşısına alıyor. (Ailesinin anlatıda hiç geçmeyişini, tüm bağların koparıldığını buradan anlıyoruz) Oğluna acıklı bir öykü anlatıyor. “Baban bir gün tuvalet kâğıdı almaya gitti, bir daha dönmedi” diyor. “Öldü” diyor. Çocuk bu yüzden annesi de olur olmadık bir vakit tuvalet kâğıdı almaya çıkmasın diye konuttaki tuvalet kâğıdı hiç bitmesin istiyor.
DURUM TRAGEDYASI, MELODRAM
Kavramlara girecek değilim. Öyleyse bu başlığı neden attım? “Durum” problemi ilgimi çekti… Televizyon için ortaya atılan “sitcom” tabiri nasıl kabul gördüyse “durum melodramları” sözünü de anabileceğinizi düşünüyorum. Ruhbilim komplekslerle ve daha öbür biçimlerde açıklıyor tragedyaları. Travmatik olaylar ve tahminen erkle kurulan bağlantıların politik alt yapısı, ekonomik bağlayıcılığı tragedyaların kökenini manalı kılıyor. Çağdaş melodramlarda ise ruhsal açıklamalardan beslenen bir kökenin ötesinde gündelik omurdaki köleliği (ücretli köleliği) yasallaştıracak fonksiyonel durumlar var. Yani tragedyalardaki ibretler alabildiğine fonksiyonel bir taraf kazanmış. “Şükret, mevt var” düzlemi yerini “ölüyorsun, şükret ki vefat var” haline bırakmış.
Bu fonksiyonel durumları ise “kalıp tahtası” üzere ele alabiliriz. Usta (senarist) betonu dökmek için kalıbı çakıyor, işi bitince söküyor. Öteki bir inşaatta kullanıyor ve ağacın izleri yeni yapının harcına da yansıyor. Sıva atılıyor, boyanıyor, çeşitli görünümler kazanıyor yapılar. Üç ay ömür kalmasını bu fonksiyonel durumlara örnek verebiliriz. Yeşilçam’da da görüyoruz: Her sinemada öteki yollardan işleniyor lakin izler daima tıpkı… İşin ilginci, bu izlerin günümüze kadar taşınması yani diğer bir manada, kalıp çakmaya ayrılan tahtaların ne hikmetse hiç çürümeyişi… Beş aylık ömür, babanın yıllar sonra bulunması, geçmişin serseri eşine/flörtüne kendine yine âşık etme uğraşı… Bu kalıplar, bu fonksiyonel durumlar “Sen Yaşamaya Bak”n temelinde yer almaktalar…
İÇERİĞİN İŞLENİŞİ YA DA BETONUN KALİTESİNE DAİR BİRTAKIM MESELELER
Günümüzde bu çeşit Yeşilçam kalıpları kullanılabilir elbette kimse kalkıp “şu sineması şöyle yazamazsın, şöyle çekemezsin” diyemez. ‘Demokrasi var’ın ötesinde bu anlatılar, kolay olsun, çetrefil olsun insanlığın tarihî birikiminin çıktılarıdır ve beşerler her periyot benzeri sıkıntıları yaşıyor. İnsanlık Yeşilçam kurallarından ne kadar ileriye gitti ki mendil dağıttıran sinemalardan vazgeçilsin lakin bu noktada ‘el insaf’a başvurmak suretiyle içeriğin iyi dizilmesi tarafında bir talepte bulunabiliriz. Mantık kusurları en aza indirilir, “ben bu kalıpların hizmetindeyim” diye bas bas bağıran karakterlerdense, ne bileyim sıradan delikli tuğlalardansa ytong falan kullanılabilir. Benim cebimdeki kâğıt para dönüp dolaşıp senin cebine girmez mesela! Lakin nerede!
Tiplere bir bakalım… Fırat, varlıklı, ukala! Melisa, fedakâr anne… Can, yumurcak, afacan, pıtırcan… Çocuğu lütfen şu melodi eşliğinde canlandırın: “Dıt dıtdırıt dıt dıt dıttıt dırıt dıt! Fiuuu fiuuu fiuuu (x2)” Fatoş deseniz çeyrek performans Suna Pekuysal… Bu ucuz karakterlerin yanı sıra olayların bir çırpıda akması inandırıcılığı zedeliyor.
Sinemanın dönümü sayabileceğimiz Melisa’nın Fırat’ı kendine âşık ettiği kısım kolay bir “Boğaz’ın serin sularına atlama” konusuyla geçilmiş. Adeta hile yazıp geçmişler… Bu kısım bu türlü geçilince ahenk bozuluyor ve sinemanın kırılma noktaları da sarkıyor. Örneğin Fırat’tan asıl direnç birinci yarıda, “kolay âşık olmama”, “yola gelmeme” noktasında beklenirken ikinci yarıda ve Yeşilçamvari pürüzlerle karşımıza çıkıyor. Doğal bu çabuk âşık olma sorununu gerekçelendirmek mümkün. Fırat serseri yaşantısından sıkılmış, kendisine diş gösteren birinci bayana vuruluyor. Yerseniz! Yerseniz zira bayan diş falan da göstermiyor! Neyse Fırat ikinci yarıda, Melisa’nın öleceğini öğrenince alakayı sarsıntıya sokmak ismine “demek her şey Can’a baba bulmak içindi” başına giriyor. Zati bu “hastanede, yaklaşan mevti öğrenme” sahnesi de o kadar tanıdık ki… Odadan çıkan tabip açıklama yapıyor falan. Doktor yaşlıca… Acilde yaşlı doktor ne arasın? Orta yaşlısı sıkıntı bulunur! Hem o odanın bir ismi vardır, “sarı oda” derler, ikincisi kimse çıkıp açıklama yapmaz. Bir refakatçi alınır içeri, o hastanın başında durur.
Ayrıyeten acile gitmişliğimiz var, bir sedyeyi beş kişinin sürdüğünü görmedim hiç! Acile değil de onkolojiye mi götürdüler sanki? Gerçi sinemada bayanın kanser olduğuna dair bir tabir geçmiyor. Haydi bunları da geçtik diyelim. Asıl sorun şu: Takdir edersiniz ki Fırat üzere bir adam (ya da rastgele bir adam) aniden değişmez, karayken ak olmaz. Birinci karşılaştıkları sahneyi hatırlayalım. Adam çocuğun almak istediği keki satın alıyor, iştahla ısırıyor, yerden çıkınca çöpe atıyor. Saf kötülük yahu! Saf çıkıntılık, ukalalık… Ne derseniz deyin… Bu adam bir anda nasıl ülkü baba adayına dönüşüyor? Çocukla yakınlık kurmaya çalışmalar falan. Diyelim Melisa’ya âşık oldu, aşk onu ehlileştirdi, tamam… Ama Can ile bu kadar iyi geçinmesi, daha doğrusu Can’ın bütün aksiliklerine göğüs gererek irtibat kurmaya çalışması ne ölçüde anlaşılır? Bu adamı madem dönüştürecektiniz, bari keki çöpe attırmasaydınız! Keke yazık oldu!
Gerçek hayatta karşılığı olmayan ve Fırat’ın tek kullanımlık dönüşümünden öte daha trajik bir manzara sunan hikayemiz ise Melisa’nın hiç dönüşmeyişi… Yani aslında Fırat’ın beş ay ömrü kalsa bir anda karakterini zıt yüz edebilir, yaşantısında ihtilale falan kalkışabilir ancak hepi topu beş ayı kalan Melisa yalnızca oğlu Can’ı düşünüyor. Fedakâr anne amenna… Lakin o kadar mı? Yani bu bayanın tek vazifesi bir restoranda çalışıp babasından habersiz oğlunu mu büyütmek? Baba da geldiğine nazaran artık ölebilir yani, hakikat anlamış mıyız? Çok kolay bir örnek verelim. Bir erkek müşteri var, daima kelamlı tacizde bulunuyor. “Canım” diyor restorandaki garsonlara, tacizkâr bir vurguyla… Melisa’nın burada bile canına tak demiyor, onu ilerleyen sahnelerde tekrar beyaz atlı prensi Fırat savunuyor! Hayır arkadaş, beş ay ömrü kalan bir bayan ne kadar endişeye ve gelecek telaşına kapılırsa kapılsın böylesine reaksiyonsuz kalmaz! Akla mantığa sığmıyor bu boyun eğiş… Bu bayana kölelik mi öneriliyor? Melisa öleceğini öğrendikten sonra çok dram yapmıyor, bir kenara çekilip sık sık ağlamıyor tahminen lakin hayatı da olağan temposunda sürdürüyor. Bu doğal bir ısrar sayılmaz. Kaş yapayım derken göz çıkarılmış. Yaklaşan vefat sinemadan rol çalmasın, odaktaki his yaşama sevinci ve hayata devam etme motivasyonu olsun istenmiş, nedir ki ayar tutturulamayınca ortaya bir garabet çıkmış.
* *
Garabeti tamamlayan karakter ise Can… Çocuk karakterler romantik güldürülerde, melodramlarda “sanat filmleri”nin tersine aşikâr bir hedefe hizmet ederler. Romantik güldürülerde zorluk çıkarırlar, melodramlarda ortada kalır, bir açmazın tarafı kılınırlar. Can da sinemada zorluk çıkarıyor fakat çıkardığı zorluklar anlatıda hiçbir yere bağlanmıyor. Annesiyle Fırat’ın yemeğe çıktıkları sahnede yangın sensörünü çalıştıracak kadar şımarık bir çocuk olmasına rağmen kısa müddette şirin sıpaya eviriliyor. Büyümüş de küçülmüş tutumları yetmezmişçesine Fırat’ı test ettiği sahne akıllara ziyan. Bir beyaz eşya dükkânının vitrinine taş atıyor, esnaf başlarına toplanınca da Fırat’a “baba” diyor. Fırat ne yapsın, çocuğu kaptığı üzere kaçıyor. Bu nasıl bir babalık testi anlayışı? Çocuk şımarıklığı ile izah etmek dahi güç…
Kelamı daha uzatmak mümkün lakin gereksiz… “Sen Yaşamaya Bak”, Yeşilçam’a amiyane tabirle “işine bak kardeşim” demiş bir sinema olarak “Netflix-biz yandık siz yanmayın” klasöründe çoktan yerini aldı… Yeşilçamseverler ise bu türlü imitasyonları hak etmiyor. Kesinlikle!
*https://www.youtube.com/watch?v=lb8E6rZUnzE&ab_channel=g%C3%BClboncuk
Gazete Duvar
