Hükümet zıddı şovlara sahne olan Küba, süratle dünya basınında yankı buldu. Bir tarafta “Küba’da ‘özgürlük’ için yapılan son otuz yılın en büyük muhalif eylemi” yorumları yapılırken ülkenin Devlet Lideri Miguel Diaz-Canel, şovların ‘ABD sponsorluğunda paralı askerlerce’ düzenlendiğini söyledi, ülkesindeki devrimcileri, ‘karşı devrim’ olarak yorumladığı dalgaya karşı sokağa çağırdı. Küba’nın sokakları aslında iki cepheden şovlara sahne oluyor.
Küba son 1-2 yıldır ABD ablukasının ağırlaşması ve bu kuşatma altında pandemiyi yaşaması nedeniyle güç bir periyottan geçiyor. Haliyle gündeme gelen hareketler de basında ‘yoksulluk protestoları’ olarak yankı buldu. Gerek Türkiye’de gerekse dünyada, gölgesi kendisinden büyük bu şovlar bir anda ‘coşkuyla’ karşılandı. “Rejime karşı binler sokakta” yazan(1) Batı medyasının güya alternatif ismi Guardian’dan, “Küba’nın demokrasiye gereksinimi var” manşeti kullanılan(2) İspanya’nın ‘merkez sol’ gazetesi sanılan fakat gittikçe ‘merkeze’ hakikat kaymakta olan El Pais gazetesine…
Örneğin BBC Türkçe’de olaya dair hayli çarpıcı bir haber yer aldı.(3) Haberi farklı kılansa yazdıklarından çok yazmadıkları. Metin, kimi Kübalı sanatkarların bestelediği müziğin sokakta yankı bulmasına kadar ayrıntılı bilgiler veriyor. Lakin ne değişik ki ülkenin sağlıktan besine, teknolojiden güç kaynaklarına pürüz koyan 61 yıllık ABD ablukasına dair tek bir hatırlatmada bulunulmuyor, yalnızca satır ortasında “Trump yaptırımları” biçiminde anılıyor. Üstelik haberde ülkenin durumunu da Florida Üniversitesi akademisyenlerinden öğreniyoruz…
Halbuki bir ülkenin ‘yoksulluktan şikayet edenleri’ aktarılacaksa, yaşananları oradaki tüm toplumsal ekonomik, tarihî gelişmelerle birlikte dikkate almak gerekiyor. Son günlerde Küba hakkında yaşanan bilgi kirliliğini ya da eksikliğini gidermek üzere, romantik bir Küba masalı anlatmaksızın kimi sorulara karşılık arayabiliriz.
ABD’NİN PANDEMİ ABLUKASI
Her şeyden evvel, Küba halkının ekonomik ve hayat şartları bakımından son vakitlerin en güçlü günlerini yaşadığı bir gerçek. Hatta sıhhat alanında nam salan Küba’nın Covid-19 salgınıyla çabada yetersiz kaldığı transferi eksik olmakla birlikte yanlışsız. Ama bunların hiçbiri, başı sonu olmayan olgular değil. Tam da bu yüzden Küba’dan bahsederken hususumuz şayet yoksulluk ya da geri kalmış üzere durumlarsa, ülkenin karşılaştığı ablukadan bahsedip bahsetmemek bir tercih sorunu değil.
Neden mi? Bir örnek verelim, mesela Küba idaresinin Covid-19 salgınıyla çabada başarısızlığı. Küba’nın bilhassa son periyotta artan hadiselerle çabası kolay olmuyor. Birçok medya kuruluşu da bu durumu büyük harflerle aktarıyor. Buraya kadar bir sorun yok. Lakin ‘unutulan’ bir hatırlatmayı biz yapalım: Küba geçtiğimiz yıl, İsviçreli IMT Medial AG ve Acutronic şirketlerinden akciğer ventilatörü alma teşebbüste bulunuyor. Ama çok kısa bir mühlet sonra ABD’li şirket Vyaire Medical Inc, Küba’nın talep ettiği ventilatörlerin tamamını satın alıyor ve İsviçreli şirkete abluka kısıtlamaları nedeniyle Küba ile bağlantı kurma yasağı getiriyor(4).
Yeniden Covid-19 örneği üzerinden gidecek olursak aşı konusunda da benzeri bir durumla karşı karşıyayız. Ülke nüfusunun yüzde 27’ye yakını birinci doz, yüzde 16 civarı ise tüm aşılarını tamamlamış durumda. Buna rağmen sürecin yavaş ilerlediği, bilhassa son protestolar sırasında kimi yayınlar tarafından pek çok kere gündeme getirildi. Sürat bir tarafa, Küba gerek dünya pazarındaki aşılara ulaşımda gerekse kendi aşılarını geliştirmek için kullandığı içeriği sağlamada yeniden abluka duvarına tosluyor(5).
Diaz-Canel de protestoların akabinde yaptığı konuşmanın neredeyse yarısını Covid-19 gündemine ayırdı ve aşının üretiminden alımına kadar karşılaştıkları zorlukları aktardı. Ülkede geliştirilen ve uygulamada olan Soberana’nın ‘ilk Latin Amerikalı aşı’ olduğunu ve Küba için bundan öbür alternatiflerinin olmadığını vurgulayan Diaz-Canel: “Kimsenin bize aşı satmayacağını biliyorduk, milletlerarası pazara gidip aşıları elde etmek için paramız da yoktu” tabirlerini kullandı(6).
TURİZMİN ÇÖKÜŞÜ
Küba’nın tek sorunu sıhhat alanında yaşanmıyor. Bir diğer örnek üzerinden gitmek gerekirse, turizmden bahsedebiliriz. Küba, Latin Amerika’nın en beğenilen turizm merkezlerinden bir tanesi. Karayip Denizi’nde gelirinin neredeyse tamamını turizmden sağlayan adalar var. Örneğin Antigua ve Barbuda’da yaşayanların yüzde 90’ı hayatını turizmden kazanıyor. Ama böylesi adaların nüfusu, Küba’da orta çaplı bir kenti ya doldurur ya doldurmaz. Küba, böylesi astronomik oranda turizm bölümü çalışanına sahip değil. Fakat 11 milyonluk nüfusuna kıyasla ülkenin hatırı sayılır kısmı için turizmin değerli bir geçim kaynağı olduğunu söyleyebiliriz. Covid-19 süreci ile birlikte tüm dünya genelinde olduğu üzere turizm dalı Küba’da da önemli bir gerileme yaşandı. İktisadının yüzde 10’dan fazlası turizme dayalı ülkede, 400 bini aşkın kişi bu kesimde çalışıyor(7).
Küba bilhassa 1990’lı yılların başında, bugünden çok daha makus vakitler yaşadı. Sovyetler Birliği’nin yıkılması, ülkenin amasız fakatsız en büyük ticari partnerini de piyasadan sildi. (Bugün, her ne kadar Venezuela’da Hugo Chavez devriyle birlikte her iki ülke birbirine cansuyu olmuş olsa da, Venezuela bu boşluğu dolduracak bir ülke değil, hele bugün hiç değil.) Turizm kesimi de devlet teşviki ile bu devirde tekrar canlandırıldı. Lakin başta para ünitesi olmak üzere, ülke için pek çok çarpıklığı da beraberinde getirdi.
Öte yandan Küba’nın açık orta en büyük gelir kapısı olan şeker üretimi, şayet ABD kotası ile gerçekleştiriliyorsa ülkenin var olabilmek ismine farklı arayışlara girişini anlamak güç değil. Kaldı ki ABD, tıpkı şeker üzere turizme de periyot devir kotalar koyabilmekte. Nisan 2019 ile Mart 2020 tarihleri ortasında ABD’nin yeni yaptırım kararları sonrasında Küba, turizm ve ilgili kesimlerde toplam 1 milyar 888 milyon dolardan fazla ziyan ettiğini açıkladı(8). Turizm vahası pandemiden evvel kurumaya başlamıştı.
AMBARGO MU ABLUKA MI?
Bugün, ABD’nin bir evvelki Devlet Lideri Donald Trump tarafından artırılan yaptırımlar, Joe Biden idaresince devam ettirilmekte. Batı merkezli basın, ablukadan bahsettiği o satırda topu kolay yoldan Trump’a atsa da husus bir-iki liderden daha eski ve hayati. Bir tariften devam etmek gerekirse, birden fazla Kübalının bu durumu ‘ambargo’ değil, ‘abluka’ olarak söylem edişi, kolay bir tercih değildi.
Ambargonun ‘yasal bir borcun yükümlülüklerinin yerine getirilmek üzere mal varlıklarına el konulması’ manasına geldiğini ve Küba’nın ABD’ye rastgele bir borcu ya da kontrat ihlali olmadığını düşünürsek ‘abluka’ daha yerinde bir tarif olacaktır. Üstelik ABD temsilcileri de ablukanın devamını savunurken münasebet olarak, ‘alacaklı olma durumu’ ya da ‘anlaşmalara uymama’ yerine ülkedeki ‘insan hakları ihlallerini’ sunuyor. Birleşmiş Milletler’de (BM) bugüne kadar yapılan oylamalarda ABD aleyhinde 20’yi aşkın karar alındı. Son olarak ablukanın kaldırılmasına dair yapılan oylamada ABD ve İsrail dışında tüm ülkeler Küba lehine el kaldırdı (Moldova ve Ukrayna oturuma katılmadı). Fakat ablukanın direkt cezalandırdığı Kübalılar için değişen bir şey olmadı.
Anlayacağınız Küba’ya uygulanan ablukayı, kimi ülkelerin hayali dış güçler retoriği ile kıyaslamamak gerekir. Kalkıp dünya tarihinin en uzun soluklu ablukasına karşın bir biçimde ayakta durmayı başaran ada ülkesi farklı bir formda değerlendirilmeli.
YERÇEKİMSİZ TENKİTLER
Şunu tekrar tekrar hatırlatmak gerekiyor: Küba bir ‘cennet’ değil, hiçbir vakit da olmadı. Kimse ne Küba için ‘cennet’ tanımı yaptı, ne de Küba’nın ‘minik bir ütopyanın yaşandığı toprak parçası’ olduğu görüşünde değil. O denli olduğunu öne sürmek elbette istemeden de olsa ülkenin karşılaştığı birden fazla sorunun kaynağını görmeyi zorlaştıracaktır.
Bugün bol keseden yapılan Küba tenkitlerine gelecek olursak… Batı merkezli niyet anlayışı etrafında yayın yapan kuruluşlarınsa bize gösterdiği yalnızca karalama kampanyasının nasıl yapıldığı değil. Birebir vakitte burjuva liberal medya anlayışının nasıl toplumsal olayları ‘objektiflik’ ismi altında yerçekimsiz bir ortama koyup orada değerlendirdiği. Tüm bu sosyo ekonomik kriz konuşulurken ablukaya değinilmemesi yalnızca küçük bir örnek. Savunulan her ne olursa olsun, taraf hangisi olursa olsun bu çok kolay bir gerçek.
Her toplumsal olay, karmaşık bir denklemdir. Toplumsal bilimlerin sunduğu yüzlerce renk ipliğin oluşturduğu bir yumak üzere. Bir gazeteci için de asıl meziyet, bu yumağı olabildiğince açmaya çalışmaktır. Burjuva liberal anlayışın yapısı gereği bu türlü bir yetisi olmaz. Onlar için makbul olan, olduğu yerde duran düğümü türlü hokkabazlıklarla çözüyormuş izlenimi vermektir. Fakat temiz görünümlü temennileri, üstten bakan aydınlanmacı yaklaşımları gizlemek için kâfi değildir.
KÜBA’DAN MUCİZELER YARATMAK
Bugün Küba’nın rastgele bir başarısı ya da başarısızlığı, takdiri ya da eleştiriyi hak ediyorsa bunda ulaşılan düzeyden çok şartlar değerli. Yani en bilinen örnek üzerinden gidecek olursak sıhhat alanında Küba’nın tüm yurttaşlarına her şartta fiyatsız hizmet sağlaması ya da zorluklar sonucunda yapılan buluşlar… Kapitalist dünyanın ezici çoğunluğunun ulaşamadığı bir ‘fırsat eşitliği’nden bahsettiğimizi bir an için unutalım.
Küba’dan böylesi adaletsiz bir yarışta mucizeleri başarmasını beklemek anlamsız olacaktır. Takdir edilecek olan, ulaşılan düzey değildir. Birincisi bunu ülkenin sikletine nazaran pahalandırmak gerekir. İkincisi ve daha önemlisiyse, Küba’nın geldiği yer her neresiyse buraya türlü zorluklar altında gelmiş olmasıdır. Gerçek takdiri tüm kuşatmalara karşın Kübalıların eforu hak ediyor. Özetle yıllar evvel büyük gündem olan ve Küba’da geliştirilen akciğer kanseri aşısı büyük bir gelişme, fakat bir de buluşa giden süreç var ki Küba özelinde çok daha manalı bir yol bu.
Ablukanın sıhhat ayağını hatırlamadan Küba’nın pandemi krizini, teknoloji ayağını hatırlamadan internet krizini, güç ayağını hatırlamadan elektrik kesintilerini, şeker kotasını hatırlamadan da besin zorluklarını anlamak mümkün değil.
Karıştırılan bir başka bahis da Küba’nın gerek idari yapısına dair, gerekse son yıllarda bilhassa Raul Castro devrinden itibaren atmaya başladığı kimi adımlara dair sol cepheden yapılan tenkitler. Bu tartışmayı yürütecek olan da ne Miami’de ABD bayrakları altında Fidel Castro’nun vefatını kutlayan diaspora (Kübalıların tabiriyle ‘gusanos’ yani ‘kurtçuklar’) ne de yalnızca onların sesine kulak veren medya kuruluşları. Küba’yı sosyalist ülkülerden uzaklaştıran kimi yöneticileri eleştirecek olan Kübalıların ta kendisidir ve 11 milyonluk bu adanın böylesi bir özgücü de vardır. Münasebetiyle birilerine akıl vermeye kalkmadan evvel tekrar tekrar düşünmek gerekiyor.
Kelamı, Fidel’in bir okul ziyareti sırasında sarf ettiği şu kelamlar ile sonlandıralım: “Burada yaşayan bizler, burada ne olduğunu biliyoruz, uygunu de kötüsünü de. Utanıyoruz, makus olan ne varsa, eksiksiz yapamadığımız ne varsa. Ve çok büyük bir tatmin duyuyoruz, geçmişte yaptığımız iyi ne varsa. Bu, bir küçük ülkenin, büyük tarihidir.”
1) https://www.theguardian.com/ world/2021/jul/12/cuba- protests-economic-crisis- president-miguel-diaz-canel
2) https://elpais.com/opinion/ 2021-07-12/democracia-es-lo- que-cuba-necesita.html
3) https://www.bbc.com/turkce/ haberler-dunya-57804819
4) https://temas.sld.cu/ coronavirus/2021/03/04/cuba- desarrolla-cinco-modelos-de- ventiladores-pulmonares- propios-ante-impedimentos-del- bloqueo/
5) http://www.granma.cu/cuba/ 2021-06-22/obstaculiza-el- bloqueo-la-produccion-de- vacunas-en-cuba-videos
6) http://www.juventudrebelde.cu/ cuba/2021-07-11/presidente- cubano-miguel-diaz-canel-se- dirige-a-la-nacion
7) https://www.democracylab.uwo. ca/Archives/2017_2018_ research/tourism_in_cuba/
8) https://www.plenglish.com/ index.php?o=rn&id=65254
Gazete Duvar
